Tiếng rạn vỡ trong “mảnh mảnh mảnh”
(Đọc tập thơ (mảnh mảnh mảnh" của Lê Anh Hoài, Nxb Văn học, 2012)

Nhà thơ Lê Anh Hoài
Mai Văn Phấn
Tôi vừa len qua các
bài thơ đã được dịch sang ngôn ngữ Kh'mer, K'Ho, Lô Lô, và bản chữ Nôm để
đến với phần Việt ngữ trong tập thơ đa ngôn ngữ “mảnh mảnh mảnh” (Nxb Văn học, 2012) của nhà thơ, nghệ sĩ mỹ
thuật đa phương tiện Lê Anh Hoài.
16 bài thơ trong
tập thơ “mảnh mảnh mảnh” gợi cho
tôi liên tưởng đến mười sáu miếng ghép. Trong mỗi miếng ghép ấy còn chồng lấn
nhiều miếng ghép nhỏ với đa dạng hình dáng, sắc điệu… “mảnh mảnh mảnh” đã bật lên mười sáu ngọn đèn mờ tỏ ở mười sáu
góc tối khác biệt trong tâm thức, cho bạn đọc đủ hình dung, tưởng tượng theo
cách riêng của mỗi người về đời sống đương đại đang tồn tại, vận động, thức dậy
cả quá khứ tăm tối, xa xăm. Tập thơ đã tạo một sân chơi kỳ thú và hấp dẫn, cho
tôi được tự do hình dung một đời sống riêng biệt và phồn tạp mà mình từng tích
luỹ, trải nghiệm. Đó là cách bày đặt trò
chơi của Lê Anh Hoài mời gọi mọi người vào tham gia “cuộc chơi” với tinh
thần khai phóng và tự do. Tôi gặp cảm giác bề bộn, ngổn ngang trong không gian
thơ Lê Anh Hoài. Trong đó, một số góc đã hoàn thiện bên những khu nhà cao tầng
mới kịp “trồng mộc”, nhưng kiến trúc tổng thể của nó đủ cho ta hình dung một
quần thể hiện đại, đồ sộ.
Lê Anh Hoài
kiến tạo không gian thơ qua thứ lăng kính đặc biệt, làm người đọc khó đoán định
về thế giới hình ảnh và tâm trạng thơ của anh. Đời sống hiện tồn trong thơ Lê
Anh Hoài, do vậy, thường hiển thị như được nhìn từ những kiếp khác, mang hệ quy
chiếu khác, như những ánh trăng suông tỏa không tiếng (Không tiếng). Hiện thực ấy mờ ảo như
nhìn qua một lớp sương mù, hình ảnh chập chờn, đứt quãng và phi lý trong một
cơn mơ, hay mang một sắc diện khác, tựa như quan sát nhật thực qua một chiếc
kính lọc đặc biệt. Tác giả
thường kết hợp những hiện thực giả định với ảo giác, gây hoang mang xen lẫn giễu
nhại tạo ra những hiệu ứng khác với thơ truyền
thống:
“Những gì trong
đầu tôi liệu có phải là thật?
Một sớm sương dày tầm nhìn ba mét
Một chiều gió chuyển luồn qua lục địa
Những khuôn mặt người những cười những
khóc những ôm ấp những đê mê những lạnh lùng những huỵch toẹt những rãi rớt
Hay tôi đã chết hồi nào khi tàu điện
chạy qua đầu ngõ lúc tôi mặc chiếc áo đỏ mới toanh?
Những gì tôi ăn uống cầm nắm từ một
thế giới khác đến?” (mảnh mảnh mảnh).
Trò chơi của Lê Anh Hoài đôi lúc mở ra để mọi người vào chơi “cút
bắt” cùng các thi ảnh trong đó, nhưng đến khi người đọc lạc vào mê cung, anh
lại bất ngờ nhảy ra khỏi “ván cờ” nhân thế bày đặt từ đầu:
“nấp sau trò
chơi, nấp sau lòng mình
nấp sau cười cợt thấy mình đang mất”.
Đó là đoạn kết bất
ngờ trong bài “Trò chơi”,
một trong nhiều cách về đích độc đáo, tiêu biểu của nhà thơ. Lê Anh Hoài
còn có nhiều lối kết thúc bài thơ rất đặc biệt. Bài thơ “Mùa” làm tôi cứ giở đi giở lại trang
sau tìm xem còn khổ thơ nào không, thậm chí nghi ngờ cả lỗi in ấn (!). Nhưng hóa
ra bài thơ không hề “dang dở” như tôi tưởng lúc đầu, mà hoàn chỉnh trong vẻ
ngoài hụt hẫng, xô lệch.
Trong tập thơ ta
bắt gặp nhiều câu thơ tinh tế, đầy ma lực như:
“Làn nước lạnh u
buồn
ta chết chìm trong làn nước tối
để lại khát khao trần mình trên bãi
nướng xác và hồn mình dưới nắng vàng”
được đặt bên những
câu thơ đa nghĩa, như mê sảng, bí hiểm như mật ngôn:
“tan chảy lung
linh giọt mình nguyên chất
tan chảy thành hơi bay vào cõi mất” (Cá).
Những câu thơ sắc
lạnh, giản dị được đan xen với cách nói giễu nhại:
“ôi mắt em trong
như mẹ mari” (Em trôi trên ngã
tư giáng sinh).
Ta cũng thấy cả
những “miếng ghép” chẳng ăn nhập gì với nhau bởi nhiều trạng thái cảm xúc và
tâm lý riêng rẽ, trái ngược, biến hóa, lúc hiển lộ sáng rõ, lúc mờ ảo, u tối.
Giọng điệu trong
tập thơ phong phú, lạ lùng, khiến không ít những độc giả đã quen với phong cách
thơ du dương, diễm tình dị
ứng gay gắt. Những câu thơ tối giản, chính xác bất ngờ xuất hiện trong bài thơ
như mở ra không gian không có giới hạn, xâm chiếm mọi giác quan, cảm xúc, có
lúc chạm tới cả những vùng húy kị.
Những hình ảnh
trong tập thơ “mảnh mảnh mảnh”
thường chuyển động nhanh, gấp khúc, đôi lúc thoáng qua như cố tình không muốn
cho người khác nhìn thấy đường đi và đích đến của nó, gây hoang mang và cả khó chịu
cho những ai chỉ quen với quan điểm thẩm mỹ cũ, cách đọc cũ. Tập thơ
“mảnh mảnh mảnh” phần lớn viết
về sự phân rã, tàn lụi, những cảnh tượng tha hóa, suy đồi phơi ra trước mắt bạn
đọc như tự cất tiếng gào gọi, kêu cứu. Nhưng trong những câu thơ như đưa
người đọc vào đường hầm tối tăm ấy vẫn bật sáng những hình ảnh lạ lùng, dù chỉ
mơ hồ:
“nhưng
cây đầy lá
hồ đầy nước
người loang loáng đi” (Loang loáng).
Bóng loang loáng trong câu thơ trên gợi cho bạn đọc
hình dung những ảo ảnh chuyển động nhanh trong đời sống công nghiệp có vô vàn
những bất trắc luôn bất ngờ rình rập.
“tôi bật đèn
hòng xóa đêm
chợt nghe những gì vỡ khẽ”.
Đó là câu thơ trong
bài thơ “Không tiếng”. Nó cho
tôi hình dung một Lê Anh Hoài vào thời khắc hừng đông chuẩn bị xuất
hiện, lúc bóng đêm còn ngự trị khắp nơi nhưng đã bắt đầu trốn chạy, tan rã cùng
những giấc mơ mờ nhạt, chập chờn thường xuất hiện trong diễn trình cuối của một
đêm trường nhiều mộng. Ngọn đèn được bật lên hòng xóa đêm, chắc
không ít người cho đấy là ảo tưởng, hay một hành động điên rồ, có chăng nó chỉ
đủ soi sáng đoạn đường ngắn ngủi trước mắt để không bị vấp ngã, nhưng những
gì vỡ khẽ đã chợt đến với nhà thơ như có ai đó bí ẩn mách bảo, dẫn dụ
anh tự tin dấn bước trên con đường mịt mù và bất tận phía trước. Đó là tiếng
nứt của mầm hạt, của mặt đất cứng, của tảng băng khổng lồ dưới chân nhà thơ,
báo hiệu một ngày mới đến khác hẳn ngày hôm qua và những ngày trước đó. Lê
Anh Hoài đã thức dậy và dũng cảm khởi trình trong một sớm mai với
bao dằn vặt, âu lo, nhưng tràn đầy nội lực và tự tin như vậy.
6/2012