THI CA - HỘI HỌA -TÌNH YÊU -TÌNH DỤC
POESIE - PEINTURE – AMOUR - EROTISME
(Đọc tập thơ "Bầu trời không mái che",
bản Pháp ngữ "A Ciel Ouvert"
của Bùi Thị Hoàng Anh và Jean-Michel
Maulpoix)
maivanphan.vn:
tôi vừa nhận được bài viết của tác giả Phạm Ngọc Lân cùng mail của dịch giả-tiến
sỹ Bùi Thị Hoàng Anh, được biết, một độc giả người Pháp gốc Việt đã đọc tập thơ
"Bầu trời không mái che" của tôi cùng bản Pháp ngữ "A Ciel Ouvert" của Bùi Thị Hoàng
Anh và Jean-Michel Maulpoix để viết bài bình này. Đây thực sự là niềm vui, hạnh
phúc của người cầm bút gặp được người đọc đồng cảm, sâu sắc và ân tình. Tôi gửi tới tác giả Phạm Ngọc Lân lời cảm ơn trân trọng và xin được chia sẻ niềm vui này cùng Quý Bạn đọc. MVP
Phạm Ngọc Lân
Với
bài thơ Cửa Mẫu, Mai Văn Phấn đã mở
cửa một thiên đường huyền bí: loài người như trẻ sơ sinh trên trái đất, lẽ sống
là con đường chông gai trước mặt; đồng hành là giọng nói thì thầm của người mẹ:
"Mẫu
nâng niu con ánh trăng
...
Giọng
nói rất gần
Dưới bình minh con hãy lột xác..."
Mai Văn
Phấn sinh ra trong một thế giới chỉ có hai màu đen và trắng như trong bức tranh
Guernica của họa sỹ Pablo Ruiz Picasso vẽ năm 1937: với viễn cảnh chiến tranh chết
chóc:
"Vũ
trụ choàng áo đen lên con...
... bàn
tay trắng máu đen lưỡi trắng... nước mắt đen lưng trắng vành tai đen lọn tóc trắng
mồ hôi đen..."
Gia
tài mẹ chỉ có: "lời nói thì thào”... kể chuyện đồng giao... và lời kinh Phật
"bao dung mắt nhìn...". Mai Văn Phấn kể về Mẹ với sự trân trọng,
thánh thiện.
Cửa Mẫu
tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển. Người Mẹ là nơi sáng tạo ra thế giới:
"cho ta nhìn hướng bầu trời mở
đôi cánh...", để khám phá thiên nhiên và tình yêu: hai chủ đề mà trong tập
thơ Mai Văn Phấn tả thiên nhiên đầy thẩm mỹ và lạ lùng, tả tình yêu mãnh liệt
và điên cuồng!
Nếu như Vassily Kansdinsky họa sĩ
trường phái trừu tượng Nga khi ngắm tranh Claude Monet, (nhân dịp triển lãm
tranh phái ấn tượng năm 1895 ở Moscou) gây ấn tượng như nghe nhạc giao hưởng của
Wagner, thì ngườì đọc thơ của Mai Văn Phấn có cảm giác được xem những bức tranh
đầy màu sắc của Monet, Gauguin, Matisse, Boudin...
Mai Văn Phấn sống ở thành phố cảng
Hải phòng, nơi giao lưu giữa trời mây, núi non và biển cả vịnh Hạ Long... Sự tiếp
xúc ấy cho anh những hứng cảm vào thơ chăng? Bãi biển, con tàu, chim hải âu,
hoa cỏ, thiên nhiên hùng vĩ... Ánh sáng mặt trời, mặt trăng phản chiếu sắc
màu lóng lánh trên mặt nước sông, nước
biển, bầu trời... đã cho Mai Văn Phấn những mảng màu chấm phá như pháo hoa nổ
trên từng bài thơ.
Hứng cảm của Mai Văn Phấn giống
như những lời tự thuật của Monet, Boudin: xúc cảm cho những nét bút màu trên
tranh vẽ, đến từ ánh sáng Địa Trung Hải như kim cương, đá qúi..., đến từ những
gào thét trên không, sóng đập vào ghềnh đá, những gào thét của sấm sét, mây mưa
trên bầu trời.
Boudin chuyên vẽ mây được coi là
Raphäel của bầu trời, vua của những đám mây... Các bức tranh của Gauguin nồng nặc
hơi rượu, khói thuốc lá, thuốc phiện và nước hoa đàn bà... Monet ghi lại ấn tượng
bất hủ của một ngàn màu sắc nước sông, nước biển, trò chơi của ánh sáng phản
chiếu trên nước, trên mây, trên hoa cỏ và những biến chuyển trong tâm tư người
nghệ sĩ lúc ngắm nhìn và họa lại thiên nhiên. Mai Văn Phấn cũng có cùng rung cảm:
"Bóng
cây xao động tảng đá lúc râm, lúc nắng
Sắc
hoa dại kia sao bình yên mãi đuợc
Đá nhắm mắt an nhiên nước cuốn…”
(Đá
trong lòng suối)
“Trái bưởi thơm dịu nắng
hanh
Thanh
khiết chùm hoa mộc
Giữa
đất trời ngó sen sau mưa
Da
diết nhớ từng vòng cuộn xiết”
(Cốm hương)
“Hoa cẩm quỳ, oải hương,
phong lữ…
Dịu dàng thêm khăn áo
mùa thu”
(Vườn em)
“Ngày chói gắt và rạng rỡ
Rũ trên đóa hoa trinh nữ
Dịu dàng khép lại”
(Mùa trăng)
Và, “Hoa thạch thảo, hoa vông vang, hoa mướp…" (Hình Đám Cỏ), đấy là màu sắc trong thi ca, hội họa.
Còn
tình yêu thì sao? Trong thuyết lý của Sigmund Freud: sức sáng tạo là sức sống
mãnh liệt của nghệ sĩ nằm trong sự thăng hoa động lực tình dục
(Sublimation-Eros). Nghệ thuật cổ đại Hy Lạp ca tụng tình yêu qua điêu khắc
hình tượng tuyệt mỹ, tuyệt đối, siêu phàm và thần thánh… Thời Trung cổ là những
bức tượng thánh thiện của đạo thiên chúa… Phải đợi đến thời Phục Hưng, với Botticeli,
Michelangelo, Titien, Leonardo de Vinci... mới thăng hoa con nguời trong tình
yêu, cái đẹp và ẩn dụ tính dục, với hình ảnh giao hoan của thần thánh Jupiter Zeus
Eros và Vệ Nữ… Rồi thời Lãng mạng với Eugene Delacroix, Ingres, và sau này, họa
sỹ phái ấn tượng với Renoir, Monet, Matisse Picasso thì tính dục tràn đầy trên
các tác phẩm hội họa, thi ca… Thân thể người phụ nữ trở thành một vật thể, một
đối tượng, một sản phẩm tính dục. Đỉnh cao là họa sỹ Gustave Courbet đã gỡ bỏ hết
xiêm y của người phụ nữ trong bức tranh: Origine du monde!
Thơ của
Mai Văn Phấn cũng thăng hoa, với vần điệu truyền cảm, bàng bạc lãng mạng như thơ
Xuân Diệu, nhưng lại nồng nàn, ẩn dụ nhục cảm như thơ Hồ Xuân Hương. Bài thơ Vườn Em là một ẩn dụ, bắt đầu rất nhẹ
nhàng:
"Tiếng chim Bách Thanh tung
lưới…
Hoa cẩm quỳ, oải hương, phong lữ...
Mắt em long lánh khắp nơi khép lại...
Anh bước lên vạt nắng,
Một con thuyền ban mai.
Em bảo hãy chờ để khóa chặt cổng”
Khóa chặt cổng có nghĩa gì thế ạ…?
Trả lời: như trong bức tranh Khóa cửa (Verrou)
của họa sỹ Jean Honoré Fragonard. Bức tranh táo bạo trong bảo tàng Louvre, một
cặp tình nhân trước lúc làm tình: ôm nhau vươn lên cùng khóa cửa. Họ chỉ còn lại
một mình, với chiếc giường nhung lụa màu đỏ thẫm, vải phủ giường màu trắng tinh
khiết, tóc bay xõa, thân hình quấn chặt vào nhau. Khóa cửa là điểm chính, điểm
nóng của bức tranh: ẩn dụ cho cảnh làm tình. Bức tranh Khóa Cửa của Fragonard và bài thơ Vườn Em của Mai Văn Phấn có những gợi cảm nóng bỏng tương đồng. Nếu
nhìn kỹ hơn thì trong tranh Fragonard, trên bàn ngủ có một quả táo: trong truyện
huyền thoại: Eva dụ Adam ăn quả táo cấm, sau đó bị thiên chúa đuổi khỏi vườn địa
đàng. Trong thơ Mai Văn Phấn hai người tình khóa cửa vườn địa đàng để yêu nhau!
Tình yêu là một bản trường ca bất
tận, trải qua mọi thời đại. Mai Văn Phấn lắng nghe thiên nhiên và người yêu trong
mọi cung bậc, dịu dàng và thăng hoa, quyến rũ và hoang dã, cuồng nộ như thần
gió thời thiên khai vũ trụ, với bài thơ Đỉnh
gió:
"Nhoài lên mỏm đá sắc...
Núi cuốn nụ hôn lên cao…
Vò nát.
Xé toang thân gió.
Những nụ hôn chồng xếp cao hơn.
Gió cuồng nộ cuộn lên đỉnh khác…
Gió níu chân tay đất dịu dàng
Lao xuống vực…
Mắt gió cuốn Anh vào Em…
Ngoài kia những vòm lá rối.
Lay giật tả tơi cho đã cơn hưng
phấn điên cuồng
Cơn ức chế thèm khát."
Đàn ông ai cũng muốn đóng vai thần
gió trong bài thơ này! Tuy nhiên, thơ Mai Văn Phấn vẫn phản ảnh cuộc sống thực
tế với những ưu tư lo lắng hàng ngày, những sản phẩm của thời đại: công việc,
biểu quyết, xe hơi, tầu hỏa, điện thoại, rượu sâm panh, lướt ván, nhắn tin điện
tử, người mẫu bước đi chữ nhất, chữ bát... và thời gian dục dã đi qua… : "Anh
nghe Em cất đi cuốn sách/ Chiếc đồng hồ tự trôi…".
Một biểu tượng trong tranh của
Salvador Dali: “la persistance de la mémoire “ mà công chúng đặt tên: Đồng hồ tự
trôi. Đó là hình ảnh một Đồng hồ chảy mềm ra trên tảng đá. Dali đưa chúng ta
vào thế giới siêu thực, về thời gian biến mất, trôi đi, thời gian là phù du, đối
áp với thiên nhiên vĩnh hằng được biểu hiện là tảng đá. Đali qua bức tranh bất
hủ đã biến vô hình siêu thực (thời gian) thành hữu hình (đồng hồ tự trôi).
Thơ Mai Văn Phấn đã thăng hoa
tình yêu trong thời công nghệ hiện đại: “Tiếc nuối cát/ thèm chôn vào cát”. Tình
yêu của giới trẻ như “Đôi sẻ nâu vội vàng giao hoan chớp mắt…
Tín điệp của Mai Văn Phấn huyền
bí trong thơ: Hãy sống hết mình cho lúc này. Đời như một bài thơ.
Paris, tháng 2 năm
2014
P.N.L
