Հայերեն
Հայերեն
V-VI դարերի ձեռագիր մագաղաթ
Giấy
da viết tay của người Armenia thế kỷ V-VI
Հայերեն
(ավանդական՝ հայերէն), հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի առանձին ճյուղ հանդիսացող
լեզու։
Հայաստանի
և Արցախի պետական լեզուն է։
Իր
շուրջ հինգհազարամյա գոյության ընթացքում հայերենը շփվել է տարբեր ժողովուրդների,
բազմաթիվ լեզուների հետ, սակայն պահպանել է իր ինքնուրույնությունը, քերականական
կառուցվածքի և բառապաշարի (բառային ֆոնդի) ինքնատիպությունը։
Հայոց
լեզվով ստեղծվել է մեծ գրականություն։ Գրաբարով է ավանդված հայ հին
պատմագրությունը, գիտափիլիսոփայական, մաթեմատիկական, բժշկագիտական,
աստվածաբանական-դավանաբանական գրականությունը։ Միջին գրական հայերենով են մեզ
հասել միջնադարյան հայ քնարերգության գլուխգործոցները, բժշկագիտական, իրավագիտական
նշանակալի աշխատություններ։ Գրական նոր հայերենի արևելահայերեն ու արևմտահայերեն
գրական տարբերակներով ստեղծվել է գեղարվեստական, հրապարակախոսական ու գիտական
բազմատիպ ու բազմաբնույթ հարուստ գրականություն։
Հայերենը
լայնորեն օգտագործվում է պատմական Հայաստանի տարածքներում (Ջավախք, Պարսկահայք,
Արևմտյան Հայաստանի որոշ շրջաններ) և Հայկական սփյուռքում։ Առավել կիրառական է
Եվրոպայում (Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իսպանիա, Բելգիա, Շվեյցարիա, Իտալիա, Հունաստան,
Բուլղարիա և այլն), Մերձավոր Արևելքում (հիմնականում Իրան, Սիրիա, Լիբանան, Իրաք,
Պաղեստին, Իսրայել, Եգիպտոս, մասամբ՝ Թուրքիա) և նախկին ԽՍՀՄ
հանրապետություններում՝ Ռուսաստանում (Հարավային դաշնային տարածաշրջան, Մոսկվա և
խոշոր քաղաքներ), Վրաստանում, Ուկրաինայում և այլուր։
Արևմտյան
կիսագնդում հայերեն են խոսում ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Լատինական Ամերիկայում
(Ուրուգվայ, Արգենտինա, Բրազիլիա)։ Հայկական համայնքներ կան նաև Աֆրիկայում,
Ավստրալիայում և այլուր։
Հայերեն
լեզվակիրների քանակը կազմում է 7-9 միլիոն մարդ։ Աշխարհի հայ բնակչությունը տարբեր
տվյալներով 10-12 միլիոն մարդ է։
Հայերենը՝
հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի ինքնուրույն ճյուղ
19-րդ
դարի երկրորդ կեսին, երբ լեզվաբանությունն ու լեզվագիտությունը նոր թափով էին առաջ
ընթանում, գերմանացի լեզվաբան Հայնրիխ Հյուբշմանը 1875 թվականին հրատարակված
«Հայերենի դիրքը հնդեվրոպական լեզուների շարքում» հոդվածում ապացուցում է, որ
հայերենը հնդեվրոպական լեզուների մեջ ինքնուրույն լեզվաճյուղ է, իսկ պարսկերենի և
հնագույն այլ լեզուների հետ ունեցած ընդհանրությունները (հիմնականում
բառապաշարային) ոչ թե ծագմամբ են պայմանավորված, այլ հետագա շրջանի
փոխառություններ են։ Մինչ այսօր այս տեսակետը համարվում է ճիշտ, և հայերենը
շարունակում է իր ուրույն տեղը զբաղեցնել այդ լեզվաընտանիքում։
Հայերենի
առաջին պատմահամեմատական մեթոդի հեղինակները՝ Հայնրիխ Պետերմանը և Ֆրիդրիխ
Վինդիշմանը առաջ էին քաշում այն դրույթը, ըստ որի հայերենը պատկանում է
հնդիրանյան/արիական/ լեզվախմբին։ Դրան էին հանգեցրել շուրջ 1400 բառերի
առկայությունը, որոնք պարսկերենից փոխառություններ էին։ Սակայն այս տեսակետը
հետագայում մերժվեց։
Tiếng
Armenia
Tiếng
Armenia (phồn thể), một nhánh riêng biệt của ngữ hệ Ấn-Âu. Đây là ngôn ngữ của
tiểu bang Artsakh, Armenia.
Trong
suốt 5 nghìn năm tồn tại, tiếng Armenia đã giao tiếp với các dân tộc, nhiều
ngôn ngữ khác nhau, nhưng vẫn giữ được tính độc lập, tính nguyên bản của cấu
trúc ngữ pháp từ vựng.
Nhiều
tác phẩm văn học bất hủ đã được tạo ra bằng ngôn ngữ Armenia. Sử học Armenia cổ
đại, tài liệu khoa học-triết học, toán học, y tế, thần học được lưu truyền ở Armenia
cổ đại. Những kiệt tác của thơ trữ tình Armenia thời trung cổ, các tác phẩm y
tế và pháp lý quan trọng đã xuất hiện trong văn học Armenia thời trung đại.
Nhiều loại hình văn học nghệ thuật, lý luận và khoa học phong phú đã được tạo
ra với các phiên bản văn học qua ngôn ngữ Armenia.
Tiếng
Armenia được sử dụng rộng rãi trong các lãnh thổ của Armenia lịch sử (người Javakhk,
Ba Tư-Armenia, tại một số vùng của Tây Armenia). Tiếng Armenia được sử dụng
rộng rãi nhất ở châu Âu (Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Bỉ, Thụy Sĩ, Ý, Hy Lạp,
Bulgaria, v.v.), ở Trung Đông (chủ yếu là Iran, Syria, Lebanon, Iraq, Palestine,
Israel, Ai Cập, một phần ở Thổ Nhĩ Kỳ), Nam LB Nga, Georgia, Ukraine và một số nơi
khác.
Ở
Tây bán cầu, tiếng Armenia được sử dụng ở Hoa Kỳ, Canada và Mỹ Latinh (Uruguay,
Argentina, Brazil). Có các cộng đồng người Armenia ở Châu Phi, Úc và các nơi
khác.
Số
lượng người nói tiếng Armenia là 7-9 triệu người. Theo nhiều dữ liệu khác nhau,
dân số Armenia trên thế giới là 10-12 triệu người.
Tiếng
Armenia là một nhánh độc lập của ngữ hệ Ấn-Âu. Vào nửa sau của thế kỷ 19, khi
ngôn ngữ học và ngôn ngữ học đang trên đà phát triển, nhà ngôn ngữ học người
Đức Heinrich Hübschmann, trong bài báo năm 1875 "Vị trí của tiếng Armenia
trong các ngôn ngữ Ấn-Âu" đã chứng minh rằng, tiếng Armenia là một ngôn
ngữ độc lập ở Ấn-Âu. Những điểm tương đồng với nó (chủ yếu là từ vựng) không
phải do nguồn gốc quy định mà là sự vay mượn của một thời kỳ sau. Cho đến ngày
nay, quan điểm này được coi là đúng, tiếng Armenia vẫn tiếp tục chiếm vị trí
độc tôn trong ngữ hệ đó.
Các
tác giả của phương pháp so sánh lịch sử đầu tiên của tiếng Armenia, Heinrich
Petermann và Friedrich Windischmann đã đưa ra mệnh đề theo đó, tiếng Armenia
thuộc nhóm ngôn ngữ Ấn Độ / Aryan. Điều này dẫn đến sự tồn tại của khoảng 1400
từ mượn từ tiếng Ba Tư. Tuy nhiên, quan điểm này sau đó đã bị bác bỏ.
(Nguồn:
Wikipedia)
