Մայ Վան Ֆան - Mai Văn Phấn

Թարգմանված ռուսերենից : Վաղրամյան Արմինե

Перевод с русского на армянский: Арминэ Ваграмян

 

 

 

Գրող Վաղրամյան Արմինե

Писательница Арминэ Ваграмян

 

 

«ԹԱՓՈՆՔԻ ԺԱՄԱՆԱԿԸ»

 

Մաս II : ԲՈՍՈՐԱԳՈՒՅՆԸ

 

 

Գիշերային մարող լուսացույցերը արյան գետեր են արթնացնում:

Արյունը միաձուլվում է արյան հետ, վերածված փտած խյուսի հոսում է ներքև։ Կարմիր մոլուցք.

 ...Կարծես ինչ-որ մեկը, պարանը սեղմելով վզիս, ինձ քարշ է տալիս մի նեղ, մռայլ ու բորբոսնած միջանցքով ։ Գլուխս ետ շպրտված է, կոկորդս սեղմված:

Ժամանակ առ ժամանակ մարմինս բախվում է գետնից դուրս ցցված մեխերին կամ ապակու բեկորներին: Ես քերծված եմ, ցավից այրված, արյունոտ։

Մարմինս արյունից ավելի սայթաքուն է դարձել, քարշ տվին ավելի արագ։ Ես նման եմ կպչուն տիղմի մեջ գալարվող օձաձկան։ Ինձ գցեցին մի քանի կենդանիների կույտի վրա՝ կտրված և վիրավորված։

 

Պարանն արագ հանվեց իմ պարանոցից, որպեսզի դրանով քարշ տալով բերենմնացածնրին՝ ետևում կանգնածներին։

Մի հայացք նետելով պահակակետի մոտ միմյանց փոխարինելու եկած պահակախմբի վրա՝ ես շունչս պահեցի, դեմքս իջեցրի, քարացա և մեռած ձևացա։

 

*

 

Ես չեմ տեսնում նախորդ հերթափոխի պահակին, որը պետք էհերթափոխը հանձներ հաջորդին։ Նոր զինվորն ուղղակի զբաղեցրեց նրա տեղը։ Մտքումս մի միտք փայլատակեց , որ գուցե այս թերությունն ու անփութությունն իմ սողանցքն է, իմ հնարավորությունը։ Ինչ-որ բան այնպես չէ ընթացել, լավ մշակված այս գործընթացում: Կամ, գուցե, այն արդեն սովորական ընթացակարգ է դարձել, որը պահակախմբի համար սովորություն է դարձել, պարզապես այն պատճառով, որ երկար ժամանակ նրանք իրենց պաշտոնում չեն ունեցել որևէ էական սխալ, որը կհանգեցներ լուրջ հետևանքների։ Ես սողալով մոտեցա պահակին ետևից և հանկարծ ամբողջ ուժով տապալեցի նրան՝ բռունցքով հարվածելով գլխի հետևին։ Ես զինվորին կապեց պահակախմբի պատուհանի շրջանակին, հագա համազգեստը, բաց թողեցի դեռ տաք կենդանիներին՝ հույս ունենալով, որ նրանք ողջ կմնան։ Եվ փախա։

 

*

 

Ինձ տանջում է մի երազը, որտեղ բույսերը դեղնում են, թառամում ու փշրվում՝ անեմիայից ախտահարված։ Մեռած տերևներն ինձ տանում են դեպի արյան կորստի, արյան անտեսման, արյան խաբեության, արյան շահագործման և գովասանքի ժամանակներ: Անհայտ սեռի հոգին ճոճվում է տերևի պոչի վրա և մի ժամանակ կոչվում էր արյան կաթիլ: Մոտակայքում գտնվող ծառը և սպիտակ աչքերով թռչունը անհանգիստ թափահարում են գլուխները՝ արդեն այլևս չվիճելով

անմարմին ոգու հետ: Արյան այս կաթիլն այժմ ունի նույն ձևը, ինչ ցողի կաթիլը, որը կրում է գիշերային աստղերի լույսը, վաղ առավոտյան կենարար անձրևի կաթիլները, երեխայի կզակով հոսող նարնջի հյութի շիթերը: Աչքերի անկյուններում հավաքված արցունքները լցված էին հույսով և սպասումով:

 

*

 

Ժամանակին գյուղական բակերով արյուն է հոսել արնափոսերի պես ագրարային ռեֆորմի ժամանակաշրջանում, հրապարակային դատապարտումներից հետո*։ Հարսը, ով նախկինում սուտ մեղադրում էր սկեսրայրին իրեն կենակցել ստիպելու մեջ ստիպելու մեջ, այժմ հանգչում է նույն գերեզմանատանը։ Նրա հոգին, որը խաղաղություն չի գտել, մթնշաղի վերջում հաճախ թակում է իր դագաղի կափարիչը՝ ներողություն խնդրելով։ Ծերունին երազում երևաց ողջերին և բոլորին խնդրեց ընտրել բարենպաստ ժամանակ և հավաքվել գերեզմանների մաքրման օրերին ** որպեսզի իր դառը պատմությունը մեկ անգամ, գեթ մեկ անգամ պատմի: Եվ հետո էլ երբեք չհիշատակի այն:

 

*

 

Արյունոտ երազները հագեցած են բանտի մենախցերի ծանր, թանձր հոտով.այնտեղ նստած են մարտիկները՝ հավատարիմ են մնալու մինչ ի մահ։ Նրանք անվերապահորեն հավատում են իրենց ընտրած գաղափարներին՝ երազելով ամենագեղեցիկը իրենց ժողովրդի և հայրենիքի համար։ Նրանք լուռ նայում են նրանց, ովքեր դավաճանել են իրենց գաղափարներին, դավաճանել իրենց ընկերներին, միտումնավոր նսեմացնելով և ցեխ շպրտելով նրանց արդար արյունոտ անցած ուղու վրա։ Երազում տեսա բացված մենախցերի կողպված դռները, նրանց հոտը դեռ նույնն է՝ թանձր ու ծանր, բայց այնտեղ այլևս մարդ չկա։

 

*

 

Արյուն է ժայթքում: Արյունը շերտավորվում է մարտերի արյան վրա։ Արնաքամված ջունգլիները լցված են քայքայվող մարմիններով։ Արնաքամված գետերի ջրանցքներում և լճերում՝ ուռած դիակներ են։ Արյուն է թափվում նաև բոլորի աչքի առաջ, և նաև այնժամ, երբ ոչ ոք դա չի տեսնում։ Ճակատագրերը ինքնասպան եղան ու ավարտվեցին. Արյուն ժայթքում էր, և յուրաքանչյուր մահացած ներսից էր արնահոսում։ Արյունը և՛ արագ մակարդվում է, և՛ ունակ չէ սառչելու: Արյունը լվանում է, հետք չի թողնում, մտնում է հողը, դուրս է հոսում կոյուղու խողովակներով։ Արյան կաթիլները ձգում և կանչում են միմյանց, բայց նրանք չեն կարող տեսնել միմյանց:

 

*

 

Այս գիշեր բոլորը քնած են, երբ բոսորագույն գետը հոսում է կողքով: Մարդիկ քնում են բերանները բաց; քնում են ձեռքերն ու ոտքերը փռած: Նրանք քնում են են ինչպես փակ ծաղկաթերթերով ծաղիկներ, քնում են փտած մրգի պես; քնում են կռունկի դիրքով; քնում են մեռած քնովի; քնում են գլուխները խոնարհած; քնում են կանգնած; քնու՝ նստած; քնում աշխատավայրում, քնում՝ ուտելիքը բերանում; քնում ձեռքերը կրծքին խաչած; գլուխը ձեռքերի մեջ առած; նրանք քնում են՝ ոտքերը հարևանների վրա գցած; քնում են փորի վրա; քնում են աջ կողմի վրա; քնում են թքարտադրությամբ, քնում բաց աչքերով; հառաչում են քնի մեջ; քայլում լունատիկ քնի մեջ՝ բացելով դռները. միզում են անկողնում; կորցնում սերմը քնիմ եջ; կրճտացնում են ատամներով;անսպասելի բաց թողնում քամիներ; բարձրաձայն խռմփացնում:

 

*

 

Հիշողություններ եկան՝ գրավելով անցյալի տարածությունը։ «Օձի տախտակներից» դուրս ցցված ցցերի սուր ծայրերը, յուրաքանչյուր փամփուշտի չոր կտկտոցները,նրանք , ովքեր իրենց ձեռքերն են հենարանում, ընկերոջ գնդացիրը պահելով,նրանք, ովքեր նետվում են թշնամու փողը փակելու , հարցաքննության սեղանի, վրա թանաքի բծեր, հանդիպման արձանագրությունների համարակալված կույտեր, կնքված քվեատուփ, աշխատավարձի բարձրացման պատվին կազմակերպված խնջույք, ուղևորություն հիվանդանոց՝ հիվանդին այցելելու, ծաղիկներ թոշակառուի համար, վերջին հայացք սիրելիի դեմքին, շնորհավորանք՝ ինչ-որ մեկի առաջխաղացման առիթով:

 

Այս ամենը երրում է ոչ հստակ, ինչպես ներկայացման դերասանների ցանկը։ Ներկայացման ռեժիսորը ապշեցնում է իր անսպասելի այցով, խորհրդավոր ժպտում է և դուրս գալիս ընդմիջման՝ծխելու։ Նա ակնթարթորեն դառնում է մարգարե, կազմակերպիչ, պայծառատես։

 

 

____________________

* Խոսքը վերաբերում է ագրարային բարեփոխումներին, որոնք իրականացվել են Հյուսիսային Վիետնամի կառավարության կողմից 1955-1956 թթ. Այն ներառում էր, մասնավորապես, իշխող ռեժիմի թշնամիներ համարվող կալվածատերերին և հարուստ գյուղացիներին պատկանող հողերի բռնագրավումը։ Գործնականում այդ գործընթացները սովորաբար իրականացվում էին ծայրահեղ դաժանությամբ։ Ակտիվիստները «թեժացնում էին» ամենը աղքատ ու միջին գյուղացիների ելույթներով ու թատերական ներկայացումներով, որից հետո սկսվում էին դժբախտների՝ հաճախ գրեթե կամայականորեն ընտրված «դատապարտումները» ու «կշտամբանքը»։ Շատ հաճախ այն ավարտվում էր մեղադրյալի սպանությամբ։

 

** «Գերեզմանների մաքրման օրերը» սովորաբար անցկացվում են Վիետնամում լուսնային տարվա 12-րդ ամսվա 20-ից 25-26-ը, նոր լուսնային տարվա՝ Տետի տոնի նախօրեին: Այս օրերին հանգուցյալների հարազատներն այցելում են գերեզմաններ, կարգի բերում գերեզմանները, կատարում անհրաժեշտ ծեսերը։

 

*** «Օձի տախտակներ»՝ ռազմական թակարդներ, որոնք լայնորեն կիրառվել են Երկրորդ Հնդկաչինական պատերազմի ժամանակ, ԱՄՆ ռազմական միջամտության ժամանակ, որպես կանոն Հարավային Վիետնամի Ազգային ազատագրական ճակատի մարտիկների կողմից ԱՄՆ զինվորականների դեմ։ Սովորաբար «օձի տախտակը» տեղադրվում էր ֆորդերից, և այն ջրի տակ թաքնված հատուկ ափսե էր։ Եթե անզգույշ զինվորը ոտք էր դնում դրա վրա, բաց թողնված տախտակի հեռավոր եզրը, ծածկված սրածայր ցցերով, թռչում էր դեպի նա։ Հաճախ նման տախտակներին պոչից կապում էին նաև թունավոր օձերը։

 

 

 

Май Ван Фан

Перевод Ли А. В.

Редакторы Г. М. Умывакина, А. И. Стрелецкая

 

 

Время утиля

 

Глава II : БАГРОВОЕ

 

Гаснущие ночные светильники пробуждают реки крови.

Кровь сливается с кровью, тухлой жижей стекает вниз. Красная одержимость.

...Словно кто-то, затянув верёвку на моей шее, тащит меня по узкому коридору, мрачному и заплесневелому. Голова запрокинута, горло сдавлено.

Время от времени мое тело натыкается на гвозди или осколки стекла, торчащие из земли. Я исцарапан, обожжен болью, окровавлен.

Моё тело, скользкое от крови, поволокли быстрее. Я подобен угрю, извивающемуся в липком иле. Меня бросили на груду каких-то животных, остриженных и израненных.

С шеи быстро сняли верёвку, чтобы волочить на ней других - тех, кто позади.

Бросив взгляд на команду охранников, собирающихся сменить друг друга на посту, я затаил дыхание, опустил лицо вниз, замер и притворился мёртвым.

 

*

 

Я не вижу охранника из предыдущей смены, который должен был сдать пост следующему. Новый солдат просто занял положенное место. У меня мелькнула мысль от том, что, может быть, этот недочёт и халатность - моя лазейка, мой шанс. В отлаженном процессе что-то пошло не так. Или, возможно, это уже стало рутинной процедурой, вошедшей в привычку охранников - просто потому, что давно у них на посту не случалось никаких значительных ошибок, которые привели бы к серьёзным последствиям. Я подполз к охраннику сзади и внезапно изо всех сил оглушил его ударом кулака в затылок. Привязал солдата к раме окна в караульной будке, надел его форму, выпустил ещё тёплых животных в надежде, что они выживут. И сбежал.

 

*

Меня мучает сон, в котором растения желтеют, увядают и осыпаются, поражённые анемией. Мёртвые листья переносят меня во время потери крови, время пренебрежения кровью, время обмана крови, время эксплуатации и восхваления крови. Душа неизвестного пола покачивается на черенке листа, и когда-то она звалась каплей крови. Дерево неподалёку и птичка-белоглазка суетливо кивают головами, уже не споря с

бесплотным духом. Эта капля крови сейчас имеет ту же форму, что и капля росы, несущая свет ночных звёзд, капли живительного дождя ранним утром, потёки апельсинового сока, сбегающие по подбородку ребёнка. Слезы в уголках глаз, исполненных надежды и ожидания.

 

*

Кровь когда-то растекалась лужами по деревенским дворам после публичных порицаний в период аграрной реформы*. Невестка, ранее ложно обвинившая свекра в том, что он принуждал её к сожительству, теперь покоится на том же кладбище. Её душа, не нашедшая покоя, часто стучит в крышку его гроба, прося прощения на исходе сумерек. Старик явился во сне к живущим, и просил всех выбрать благоприятное время и собраться в Дни очищения могил**, чтобы один-единственный раз пересказать его горькую историю. И после уже никогда не упоминать об этом.

 

*

Кровавые сны пропитаны тяжёлым густым запахом одиночных тюремных камер - в них сидят бойцы, остающиеся преданными до самой смерти. Они безоговорочно верят в те идеалы, которые выбрали, мечтая о самом прекрасном для своего народа и своей Родины. Молча взирают они на тех, кто изменил идеалам, предал своих товарищей, намеренно очерняя и поливая грязью их праведный кровавый путь. Во сне я видел, как отворяются запертые двери одиночных камер, их запах всё тот же - густой и тяжёлый, но там уже нет людей.

 

*

Кровь извергается. Кровь наслаивается на кровь сражений. Обескровленные джунгли наполнены разлагающимися телами. В обескровленных речных протоках и озёрах - разбухшие трупы. Кровь льётся и на глазах у всех, и когда этого не видит никто. Судьбы покончили с собой и завершились. Кровь извергалась, и каждый мертвец кровоточил изнутри. Кровь и свертывается быстро, и неспособна застыть. Кровь смывается, не оставляет следа, уходит в землю, утекает через канализационные трубы. Капли крови притягивают и зовут друг друга, но не могут друг друга увидеть.

 

*

Этой ночью все спят, пока багровая река течёт мимо. Люди спят с открытыми ртами; спят, разметав руки и ноги; спят, как цветы с сомкнутыми лепестками; спят, как гнилые фрукты; спят в позе журавля; спят мёртвым сном; спят, поникнув головой; спят стоя; спят сидя; спят на работе; спят с едой во рту; спят, скрестив руки на груди; уронив голову на руки; спят, закинув ногу на соседа; спят ничком; спят на правом боку; спят, пуская слюни; спят с открытыми глазами; стонут во сне; ходят в лунатическом сне, открывая двери; мочатся в постель; теряют семя со сне; скрежещут зубами; внезапно пускают ветры; громоподбно храпят.

 

*

Воспоминания пришли, захватив пространство прошлого. Заостренные наконечники кольев, торчащих из "змеиных досок", сухие щелчки каждой пули, те, кто подставляет свои руки, поддерживая пулемёт товарища, те, кто бросается на вражескую амбразуру,

чернильные пятна на столе, за которым ведутся допросы, пронумерованные стопки протоколов собраний, опечатанная урна для голосования, вечеринка по случаю повышения зарплаты, поездка в стационар, чтобы навестить больного, цветы для уходящего на пенсию, последний взгляд на лицо близкого человека, поздравление кого-то с повышением по службе. Все это видится отстраненно, в точности как список актёрского состава в представлении. Режиссёр спектакля ошарашивает своим неожиданным появлением, загадочно улыбается, и выходит на перекур. Он мгновенно становится пророком, организатором, ясновидящим.

 

_____________________

* Имеется ввиду аграраная реформа, проводившаяся правительством Северного Вьетнама в 1955—1956 годах. Включала в себя, в частности, конфискацию земли, принадлежащей помещикам и зажиточным крестьянам, которые считались врагами правящего режима. На практике, эти процессы обычно осуществлялись с крайней жестокостью. Активисты "разогревали" при помощи речей и театрализованных представлений бедняков и середняков, после чего начиналось "осуждение" и "порицание" несчастных, зачастую выбранных практически произвольно. Очень часто это заканчивалось убийством обвиняемых.

** "Дни очищения могил" обычно проводятся во Вьетнаме с 20 по 25-26 дни 12 месяца лунного года, в преддверии праздника наступления нового лунного года - Тэт. В эти дни родственники умерших посещают кладбища, приводят могилы в порядок, и совершают необходимые ритуалы.

*** "Змеиные доски" - военные ловушки, которые широко использовались в ходе Второй Индокитайской войны, в период военного вмешательства США бойцами Национального фронта освобождения Южного Вьетнама - как правило, против американских военных. Обычно "змеиная доска " устанавливалась с местах бродов, и представляла собой спрятанную под водой специальную пластину. Если неосторожный солдат наступал на неё, в его сторону летел дальний край освобожденной доски, покрытый заостренными кольями. Нередко к таким доскам еще и привязывали за хвост ядовитых змей.