NGƯỜI DỆT KHĂN QUÀNG TƠ SEN

(Đọc  “Khăn quàng tơ sen”, tản văn và truyện mini của Nguyễn Phan Hách. NXB Dân trí, 2017)

Mai Văn Phấn

Cuốn sách “Khăn quàng tơ sen” (Nxb Dân trí, 2017) của nhà văn, nhà thơ Nguyễn Phan Hách gồm 59 tản văn và truyện mini. Đó là 59 lát cắt, 59 tiếng thở sâu trong hành trình một người thơ kể chuyện tình thơ.

Nguyễn Phan Hách đến với văn chương rất sớm. Ông có truyện ngắn đầu tiên được in trên báo Văn nghệ năm 1958 khi còn đang học lớp 5. Khi đã có thành tựu thơ ca, ông vẫn viết truyện, tiểu thuyết, ký sự,… Mặc dù linh hoạt trong nhiều thể loại, nhưng những trang viết của Nguyễn Phan Hách vẫn luôn hiển hiện bóng dáng một thi sĩ. Thi sĩ trong văn phong, trong bố cục truyện, thi sĩ trong cách suy cảm... Và dĩ nhiên, “Khăn quàng tơ sen” của ông không nằm ngoài văn mạch ấy.

Đọc Nguyễn Phan Hách, tôi nhận ra ông có đa dạng phong cách biểu đạt. Nếu trong thơ, ông là chàng lãng tử say đắm, chân thành, thì trong văn xuôi, ông là người đàn ông mạnh mẽ, trầm tĩnh, kín kẽ. Ấy vậy mà đọc văn Nguyễn Phan Hách, dù chỉ một vài trang, ta vẫn dễ nhận ra chất lãng tử đa tình của ông, dẫu như đã cố ý nén lại. Nhưng khi không thể cầm nén được nữa, cái khí chất kia đành vỡ òa, thơm ngọt như quả chín trên đầu lưỡi. Xin trích vài đoạn văn chan chứa cảm xúc trong truyện ngắn “Bạch đàn xào xạc” của ông: "Tôi với Tũn chuyên quét lá về đun. Nấu cơm bằng lá bạch đàn thích lắm. Lửa nổ lép bép, mùi thơm ngào ngạt. Khói bếp ngập tràn mùi hương, đọng lại trong tro tàn." Câu cuối trong đoạn văn này thực sự là một câu thơ hay, nó mạnh đến mức biến không thành có, biến lạnh lẽo thành ấm áp.

Và đây nữa, vẫn truyện tôi vừa nhắc, ông mới viết năm 2017, bút pháp vẫn căng tràn sinh lực: “Không hiểu bọn chim kết bạn tình như thế nào. Chỉ biết con trống ở đồi bên này, khi cất tiếng hót gọi, thì con mái bạn tình ở đồi bên kia, phải nhận ra đúng giọng người yêu, vừa chạy vừa bay xập xòe băng đến”.

Vẫn bút lực ấy, nhà văn từng viết trong truyện ngắn “Bức ảnh” năm 2014 về thế giới loài chim với bản năng luyến ái hấp dẫn: “Tiếng chim đan như mắt võng úp chụp cả một vùng. Đó là tiếng gọi tìm bạn tình. Cả dãy đồi hàng nghìn con chim hót. Con đực cất lên, con mái ở xa đáp lại. Lọc trong rừng âm thanh, chúng nghe đúng tiếng hót mà chúng phải lòng, định hướng phía đó, tiến lại gần nhau, kết đôi”.

Những câu chuyện, tản văn trong “Khăn quàng tơ sen” thường ngắn, rất ngắn, đa phần không quá 1000 chữ, có truyện chưa đầy 500 chữ. Nhưng mỗi truyện của Nguyễn Phan Hách thường tỏa nhiệt mạnh và có sức lôi cuốn. “Khăn quàng tơ sen” là cuốn sách cuối cùng của ông được ấn hành lúc sinh thời, và với ông, dường như in ra để người thân và bạn bè đọc chơi, đọc vồi vội lúc chờ bạn bè đến, lúc giải lao giữa hai hiệp bóng đá… Ông cố ý buông lỏng như vậy, không muốn nhốt người đọc vào ma trận chữ nghĩa trong cuốn sách này. Với ý đồ tối giản bố cục và số lượng chữ, nhà văn chủ ý chọn con đường ngắn nhất để đưa tác phẩm của mình tới tay người đọc.

Truyện “Con tàu một hành khách” chưa đầy 400 chữ, kể về ngôi làng nhỏ heo hút ở chân núi của nước Nhật. Tuy vậy, nhưng công cuộc công nghiệp hóa ở đó vẫn không quên xây dựng cho làng một ga xép, gọi là ga cuối cùng. Rồi sau đấy mấy năm, trên những chuyến tàu đi về chỉ còn duy nhất một hành khách là em bé Nakira 15 tuổi đi học trung học phổ thông dưới thị trấn. Và đây là đoạn văn kể khi bé Nakira học xong trung học: “Hôm con tàu và em bé chia tay, nó hú một hồi còi thổn thức. Còn em bé ve vuốt khắp lượt con tàu, người bạn một thời trung học…”.

Truyện của Nguyễn Phan Hách thường nhẹ nhàng thơ mộng, tựa tiếng thở nhẹ, gần gũi và chân thành. “Khăn quàng tơ sen” là tên một truyện cực ngắn được lấy làm tiêu đề cho cuốn sách. Những đoạn văn trong đó đẹp và thổn thức như một bức thư của chàng trai si mê, thủy chung gửi cho bạn tình phương xa: “Anh rút tơ Sen từ ngàn cây Sen, nối lại, được một cuộn tơ. Rồi anh đan dệt nó thành chiếc khăn quàng. Chiếc khăn trắng muốt, nhẹ tênh, như mạng nhện, thơm nức hồn quê.”

Nhà văn – thi sĩ Nguyễn Phan Hách sinh ra và lớn lên ở Kinh Bắc. Ai đã từng đến đây dù chỉ một lần đều cảm nhận từ mỗi con đường, bến sông, đến ngọn cỏ lá cây đều phảng phất văn chương. Trong tản văn “Đường làng”, Nguyễn Phan Hách đã lưu giữ trọn vẹn tình quê hồn quê trong tinh thần văn hóa ấy. Nhưng trong đoạn văn này cho thấy, cái hồn quê kia được đẩy xa dần trong sự luyến tiếc, vợi buồn của ông: “Con đường làng như có tâm hồn. Nó gợi tả một cái gì đó về cuộc đời. Gợi tả cụ thể gì, không biết. Chỉ biết nhìn nó vắng hoe, chạy lang thang trong nắng trưa hè, thấy buồn buồn. Thấy mặt đất này cô đơn”.

Cuốn sách “Khăn quàng tơ sen” có nhiều truyện cảm động về quê hương, những kỷ niệm trong veo đầu đời, ngọt ngào và đáng yêu vô cùng. Đây là kỷ niệm của ông khi còn là cậu bé choai choai: “Tôi run run lấy khăn mặt bông thấm lên người cô nhè nhẹ. Thấm ướt hết chiếc khăn này sang chiếc khăn khác, và người tôi lẩy bẩy đứng không vững nữa.” (Ướt áo).

Hình ảnh cánh võng cũng hiện lên trong tác phẩm của Nguyễn Phan Hách vừa thân thuộc và lãng mạn: “Võng cho tôi ngọn gió, cho tôi bồng bềnh giữa không gian. Cho tôi suốt đời, sống mãi cảm giác dịu êm trong vòng tay mẹ…” (Cánh võng). Hay trong truyện “Thắp lửa”, tác giả viết về những năm tháng chiến tranh, dầu đèn không có, người dân quê ông phải ủ lửa trong những con cúi bằng rơm. Đến khi “đời sáng sủa. Cũng đâu dám quên ơn ngọn đèn”.

Bên cạnh những câu chuyện cảm động, chân thành, tác giả còn có những tản văn vạm vỡ, phóng dật, thể hiện khí chất mạnh mẽ, ngang tàng của ông. Trong tản văn “Chim nhạn biển” ông viết: “Nhạn biển há mỏ nhận con tép đầu tiên trong đời mà mẹ mớm cho. Tép mang vị mặn, mang sức biển truyền cho nó, con nhạn lớn nhanh như thổi. Một ngày kia nó đã một mình đứng bên bờ biển ào ạt sóng gió nhìn trời xa xăm. Trời biển mênh mông không bờ, đôi cánh nó rậm rật đầy sức sống. Và đôi cánh lần đầu tiên trong đời xòe ra, đón ngọn gió đầu tiên, lao vút lên không trung.”

Phong cách Liêu trai, Truyền kỳ mạn lục cũng được Nguyễn Phan Hách sử dụng trong tập sách này. Hình ảnh cô gái bước lên từ đầm sen, ướt dẫm, quần áo lụa trắng dính sát cơ thể lồ lộ trong truyện “Cô gái đầm sen”; hay, con mèo trắng như tuyết biến thành một cô gái xinh đẹp “mắt xanh biếc buồn buồn, nhìn xuyên màn đêm” trong truyện “Con mèo”, phải chăng là biểu tượng, là hiện thân giấc mơ thi sĩ của ông. Đó là giấc mơ phục dựng và tín niệm về cái đẹp mà ông hằng khao khát, ấp ủ. Với cách viết pha trộn tâm linh và huyền thoại, hiện thực và truyền thuyết đã giúp Nguyễn Phan Hách đưa giấc mơ của mình đi xa hơn trong truyện ngắn cổ trang “Làng cung nữ”. Ở đây, tác giả đã hóa thân thành chàng Đan Liêu đánh cá bên Hồ Tây gặp được nàng Hương Ngân giặt áo, tiếng vỗ lụa vang trên mặt hồ. Tác giả đã cho hai người đến được với nhau khi nghe tin Vua đã mất ngai. Kết thúc truyện, Hương Ngân bước xuống thuyền. Con thuyền nhẹ tênh lướt sóng lao đi.

Cuốn sách “Khăn quàng tơ sen” gồm 250 trang, gọn xinh và ý nghĩa như vật kỷ niệm. Tôi được nhà thơ Nguyễn Phan Hách trao tặng cách đây không lâu, lúc đến thăm khi sức khỏe ông đã yếu. Ông vẫn luôn tươi cười và nói chuyện rất hóm hỉnh. Đôi lúc ông nhớ lại một câu chuyện nào đó giàu cảm xúc và muốn kể cho tường tận, đôi mắt ấy lại sáng rực lên nhìn về phía tôi. Rồi ông nói dõng dạc, hào sảng như quên mất ông đang đau yếu.

Tôi vừa được tin ông đã ra đi vĩnh viễn, buồn vô cùng! Đời người ngắn ngủi và mong manh quá. Đêm nay tôi mở “Khăn quàng tơ sen” của ông ra xem, chợt nhớ câu thơ của Nguyễn Du Thác là thể phách, còn là tinh anh. Một vài trong nhiều tinh anh của ông được gói trong “Khăn quàng tơ sen” này. Những hình ảnh, câu chuyện mà Nguyễn Phan Hách kể trong “Bạch đàn xào xạc”, “Bức ảnh”, “Con tàu một hành khách”, “Chim én”, “Làng cung nữ”… làm tôi nhớ lại đôi mắt sáng rực của ông bất chợt nhìn tôi hôm nào.

Cuốn sách chỉ là một phần bóng dáng nhà văn – thi sĩ Nguyễn Phan Hách. Như đã nói, đọc “Khăn quàng tơ sen” là lắng nghe người thơ kể chuyện tình thơ. Tôi đã thuộc lòng bài thơ “Làng quan họ” và “Hoa sữa” của ông khi còn trên ghế nhà trường. Rất tiếc trong tay tôi lúc này không có trọn vẹn tập thơ nào của nhà thơ Nguyễn Phan Hách, song nhất định ngày mai tôi sẽ tìm đọc lại thơ ông.

Xin cúi đầu bái biệt ông!

22/4/2019