Những nhận định về Mai Văn Phấn

(Viết cho cuốn sách Nhà văn Hải Phòng chân dung và tác phẩm, Nnb. Hội Nhà văn, 2000)

Nguyễn Quang Thiều

Từ 1992 đến 1999, Mai Văn Phấn xuất bản bốn tập thơ và một tập trường ca. Và từng ngày, giọng nói rụt rè ở tập thơ đầu tay đã trở thành một giọng nói riêng biệt trong đời sống thi ca của chúng ta. Chỉ với giọng nói riêng biệt ấy mới cho chúng ta khả năng nhận biết được nhà thơ và thế giới mà nhà thơ tạo dựng bằng ngôn ngữ của mình.

Tôi khó lòng thoát khỏi ám ảnh từ một thế giới thơ Mai Văn Phấn - Một thế giới với sự sống, cái chết, cây cỏ, đồ vật đang tồn tại và chuyển động trong nhịp điệu bất tận. Nó vừa tàn lụi vừa sinh nở, vừa tối tăm, vừa lộng lẫy. Hiện thực trong thơ Mai Văn Phấn là hiện thực của những giấc mơ, của những câm lặng, của tưởng tượng và khát vọng. Hiện thực này trong nghệ thuật được sinh ra để hé lộ cho ta thấy một đời sống tâm linh, và nó tìm cách cứu vớt sự tuyệt vọng của một hiện thực khác mà con người đang phải đương đầu.

Sau tiếng chân chim nhẹ nhàng đậu lên sống lưng đỉnh sọ
Ta thấy qua ngực mình mây xám dần trong.

Tôi cảm nhận câu thơ như một lưỡi rìu chẻ đôi thân cây, như một tia chớp xuyên thủng bóng tối, như một nhận thức thông thấu u mê. Đấy là một sự đến mà hầu như nhà thơ không bao giờ biết trước. Nó mở ra một thế giới, trong đó tất cả chuyển động một cách quyết liệt nhất để minh chứng sự sống của mình. Ở đó tôi thấy những cái cây, những đỉnh tháp, những bông hoa, những bệnh tật và những cái chết đều đòi được đặt tên. Và trong thế giới này, Mai Văn Phấn vừa bị quyến rũ, vừa sợ hãi và vừa đủ lý trí để quan sát và suy ngẫm về nó.

Thế giới ấy tất cả những gì có trong nó đều đòi được đặt tên hay nhà thơ phải tìm cách gọi đúng tên chúng? Cả hai đều đúng. Thơ của Mai Văn Phấn, theo tôi, là sự nỗ lực đặt tên cho những gì thuộc về bản chất của đời sống này. Nghĩa là khám phá ra những mối quan hệ bí ẩn giữa tất cả những gì có trong nó. Mai Văn Phấn đã hiểu được điều này và anh đã và đang thực hiện sứ mệnh của mình.

N.Q.T

(Báo Hà Nội mới số 247, năm 1999)