“Nhịp Mùa Thu”

Mai Văn Phấn kiến tạo những khoảnh khắc đời sống thường nhật thành vũ trụ

 

 

 

 

 

 

Nhà phê bình VH Sebastian Lönnlöv





Dịch giả Mimmi Diệu Hường Bergström

 

 

 

 

Facebook của Dịch giả Mimmi Diệu Hường Bergström:

“Báo Svenska Dagbladet, nhật báo lớn nhất của Thụy Điển vừa có bài viết về tập thơ “Höstens hastighet” (Nhịp Mùa Thu) của Mai Văn Phấn đã phát hành rộng khắp vương quốc Bắc Âu này từ cuối tháng 11 năm 2017. Tôi dịch bài viết sang tiếng Việt thay lời chúc mừng gửi tới nhà thơ Mai Văn Phấn cũng như thơ đương đại Việt Nam.”

 

Maivanphan.com:

Xin trân trọng cảm ơn Dịch giả Mimmi Diệu Hường Bergström! Thân mến chúc chị cùng gia đình luôn an vui, hạnh phúc trong năm mới.

Mai Văn Phấn

 

 

 

 

 

Sebastian Lönnlöv

Mimmi Diệu Hường Bergström dịch từ tiếng Thụy Điển

 

 

 

Đạo Phật và thuyết luân hồi là nhận thức sâu sắc của người Việt và của nhà thơ Mai Văn Phấn. Có thể nói, lịch sử đau thương, những biến cải trên đất nước ông cũng ở trong đó. Thơ ông chứa đựng những khoảnh khắc thánh thiện của đời sống hàng ngày, đến nay, tuyển tập thơ đã được xuất bản bằng tiếng Thụy điển.

 

(30 tháng 12 năm 2017)

Nhịp Mùa Thu

Tác giả: Mai Văn Phấn.

Thể loại: Thơ.

Nhà Xuất bản: Tranan.
ISBN: 9789188253217.

Dịch giả: Erik Bergvist, Maja Thrane, 86 trang.

 

Trên trang bìa của tập thơ là hình con ve sầu đang vươn về phía trước kiếm tìm, bên trong vỡ òa những bài thơ tuyệt hay và khá bí ẩn. Tuyển tập thơ Mai Văn Phấn ra mắt lần đầu bằng tiếng Thụy điển, nằm trong bộ sách thơ của các tác giả được trao giải Cikada. Quỹ giải thưởng Văn học Cikada được thành lập năm 2004 để tưởng nhớ nhà thơ Harry Martinson, trao cho các nhà thơ Đông Á, nơi cảm quan thơ ca của họ chỉ ra tính bất khả xâm phạm của đời sống, ý tưởng phù hợp với thơ Mai Văn Phấn.

 

Theo lời nói đầu của hai dịch giả, Mai Văn Phấn yêu thích thơ của Tomas Tranströmer (nhà thơ Thụy Điển – ND), nhưng cũng có phong cách gần gũi với thơ của Bắc Đảo (Bei Dao, nhà thơ Trung Quốc – ND), người nhận giải Cikada năm 2014. Cả ba nhà thơ đều có nét chung về lối ẩn dụ bất ngờ và xáo loạn, cũng là cách họ phối ngẫu, đan xen giữa hiện thực và tưởng tượng, chớp bắt những khoảnh khắc thánh thiện của đời sống thường nhật. Mai Văn Phấn không lãng phí ngôn từ hình ảnh, những ẩn dụ của ông thường sâu sắc và chính xác – một ví dụ khi miêu tả cặp tình nhân trong lúc ái ân:

 

Con sâu đo em đu lên người anh

Thì thầm gặm hết những xanh non

 

Những bài thơ dài trong tuyển tập đặc trưng bởi những tình huống lô-gíc mơ mộng nhưng cũng nhường chỗ cho khoảng không thư thiền về thời gian và cuộc sống. Sự lấp lánh toát lên từ những hành vi giản đơn nhỏ lẻ, như cất chiếc túi sách du lịch, nhưng chính nó, có thể là nguyên nhân gây hiểm họa đến tính mạng con người. Trong thơ ông lưu dấu rõ nét Đạo Phật và sự luân hồi, có cả ánh sáng của Thiên-Chúa-Giáo, và những bí ẩn vượt qua biên giới các tôn giáo khác.

 

Những trạng huống trong thơ ông đôi khi biểu lộ sự u sầu, có lúc bàng hoàng khiếp sợ, hoặc lặng lẽ ngơ ngác. Đặc biệt là những bài thơ ba câu – thực tế là thơ bốn câu, vì nó được bắt đầu từ tiêu đề bài thơ; ở đây, chứa đựng những vần thái tĩnh lặng, khiến ta liên tưởng đến thơ haiku của các đại thi hào Nhật bản như Basho (Matsuo Bashō, 1644 – 1694, ND) hay Issa (Kobayashi Issa, 1763 – 1827, ND). Ở đây những khoảnh khắc vũ trụ và toàn cảnh chân dung được phác vẽ bằng đường nét tối giản:

 

Năm chén trà

Bốn chiếc đĩa

Cha thường nhận chiếc chén thiếu đĩa

 

Trong hoàn cảnh chính trị và ngôn luận ở Việt Nam, thơ của ông thường ám chỉ, hoặc nhiều khi thái độ được biểu lộ trực tiếp trong những trạng thái cụ thể. Một bài thơ đầy ám ảnh với cảm xúc mạnh mẽ, là nhà thơ mải đi pha trà mời khách, nhưng khi quay ra thì căn phòng của mình đã trống vắng. Đó dường như đơn giản là một câu chuyện ma, nhưng khi những hình ảnh mất tích mang tính ẩn dụ được khêu gợi ẩn hiện thì mùi của xác chết đã bốc lên từ căn phòng trống rỗng kia. “Luồng tử khí cao chừng một mét sáu mươi” của người khách – tức chiều cao trung bình của người Việt.

 

Và trong tình huống khác, thơ Mai Văn Phấn còn biểu đạt sự chán nản, thất vọng trong cơn mộng mị:

 

Sau lúc 0 giờ, nhà bên

một trí thức tỉnh dậy cười hềnh hệch

thú nhận những câu nói ban ngày là chuyện đùa

Đùa dai thật!

 

Thời cuộc và lịch sử thường xuất hiện trong cốt lõi các bài thơ: ghi nhớ và quên lãng. Đó là ngôi mộ của ký ức được mở ra trong lồng ngực – một ngôi mộ của ai đó đang gõ vào nắp quan tài đòi được giải thoát. Một gian phòng đầy trí nhớ, nhan nhản những hình nhân bị đóng băng bởi thời gian. Giọng nói thì thầm từ quá khứ vang lên cho đến khi tan ra. Ký ức kể chuyện những con chim hạc bị săn đuổi, bị ăn thịt trong chiến tranh, và những đứa trẻ già nua trước tuổi. Ký ức con người dù đau đớn nhức nhối, nhưng qua sự thú nhận, nó sẽ ngấm đọng sâu hơn:

 

Cội rễ giữ đất

Con đường bầu vú vương thơm

Nối khuôn mặt với bao hộp sọ

Trên tay chuyền một chuyền hai

 

Hiện còn hiếm các dịch giả văn học có thể chuyển ngữ từ nguyên tác tiếng Việt sang tiếng Thụy điển. Hai dịch giả Erik Bergvist và Maja Thrane dựa trên văn bản tiếng Anh nhưng đã tham khảo kỹ lưỡng với tác giả và nhờ những chuyên gia biết tiếng Việt đọc kỹ và hiệu đính. Nhờ có sự hỗ trợ nỗ lực này mà bạn yêu thơ Thụy điển có thể đến được và thưởng thức thơ Mai Văn Phấn. Đặc biệt, vào thời điểm năm mới bắt đầu, khi những câu hỏi đặt ra cho chúng ta về những điều cần ghi nhớ và quên lãng.

 

 

 

 

 

 

Den vietnamesiske poeten Mai Van Phan, född 1955, har sedan debuten 1992 hunnit ge ut så många som fjorton diktsamlingar. 2017 tilldelades han Cikadapriset, instiftat till Harry Martinsons minne. Foto: Maja Thrane/Tranan förlag

Nhà thơ Việt Nam Mai Văn Phấn, sinh năm 1955, từ tác phẩm trình làng năm 1992 đến nay đã có 14 tuyển tập, Năm 2017 ông được trao giải thưởng Cikada của Quỹ Văn hóa thành lập để tưởng nhớ nhà thơ Harry Martinson. Ảnh: Maja Thrane/Nhà Xuất bản Tranan.

 

 

 

 

 

"Höstens hastighet"

Mai Van Phan gör vardagens små stunder till universum

 

 

 

 

 

Sebastian Lönnlöv

 

 

 

Buddhism och reinkarnation är självklara referenser för vietnamesiske Mai Van Phan. Likaså hemlandets politik och smärtsamma historia. Nu ges hans poesi, fylld av vardagens upphöjda ögonblick, ut på svenska.

 

(30 dec, 2017)

Höstens hastighet

Författare: Mai Van Phan

Genre: Poesi

Förlag: Tranan

ISBN: 9789188253217

Översättning: Erik Bergqvist, Maja Thrane, 86 sidor.

På omslaget till den här tunna volymen, sprängfylld med utsökt utmejslade dikter, sitter en cikada som lyfter sina framben i en sökande gest. När en hel bok med Mai Van Phans dikter för första gången ges ut på svenska är det nämligen i den nystartade Cikadaserien, ägnad åt vinnare av Cikadapriset. Priset instiftades till Harry Martinssons minne och ges sedan 2004 till en östasiatisk poet som ”i sin diktning värnar om livets okränkbarhet”, en beskrivning som passar väl in på Mai Van Phan.

 

Recension

En recension är en kritikers bedömning av ett konstnärligt verk.

 

Enligt översättarnas förord har Mai Van Phan influerats av Tomas Tranströmer, men han ter sig också som en poetisk släkting till den tidigare Cikadapristagaren Bei Dao. Gemensamt för alla tre är deras oväntade och omvälvande metaforer, men också sättet på vilket de väver samman realism med fantasi och fångar vardagens upphöjda ögonblick. Mai Van Phan slösar inte med bildspråket, men hans metaforer är både exakta som drabbande – till exempel i denna skildring av nyförälskat hångel:

Som en mätarlarv klängde du vid mig

viskade och tuggade i dig min grönska

 

De längre dikterna i urvalet präglas av absurda och drömlikt logiska situationer, men har också rum för meditationer över tiden och livet. Det stora skiner igenom det lilla och enkla handlingar, som att ställa undan sin resväska, laddas med något ödesdigert. Buddhism och reinkarnation är självklara referenser, men också kristen symbolik och en mystik som överskrider religionsgränserna.

 

Stämningen är ibland vemodig, andra gånger skräckslagen eller lugnt förundrad. Särskilt i de haikuliknande treradingarna – som egentligen ofta har fyra rader, eftersom de börjar redan i titeln – finns en stillsam ton som för tankarna till klassiska haikudikter av mästare som Basho eller Issa. Här blir stunderna till universum och hela porträtt tecknas med enda talande detalj:

 

Fem tekoppar, fyra

fat. Pappa använde den

ensamma koppen.

 

Den politiska situationen i Vietnam, där yttrandefriheten fortfarande är starkt begränsad, är ofta antydd och ibland direkt uttalad. En särskilt stark dikt handlar om hur diktjaget går ut för att brygga te åt sin besökare, men kommer in till ett tomt rum. Det hela kan te sig som en enkel spökhistoria, men bilden av politiskt motiverade försvinnanden klarnar när den dunst av lik som slår upp från gästens tomma plats är "1,60 meter hög" – alltså den vietnamesiska medellängden. Andra gånger är Mai Van Phan av politiken uppgivet krass:

 

I huset intill vaknar en politruk

skrattar rakt ut åt sitt

eget nonsens

att han orkar

 

Politik och historia är också starkt närvarande i dikternas främsta tema: minne och glömska. En grav av minnen öppnas i bröstet – en grav där någon knackar på kistlocket och vill komma ut. En sal av minnen, fylld med människor som har frusit fast i själva tiden. Hela tiden hör de låga röster från det förgångna – och bara genom att lyssna kan de tina upp. Minnena berättar om de tranor som fångades och åts under kriget, om de barn som åldrades i förtid. De är smärtsamma, men genom att erkännas kan de bli en stärkande kraft:

 

rötterna håller samman marken

en vag doft längs vägen

de döda blickar ut från de levandes

skratt en efter en

 

Litterära översättare med vietnamesiska som källspråk är en klar bristvara i Sverige. Översättarna Erik Bergqvist och Maja Thrane har utgått från engelska översättningar, men också samarbetat med poeten själv och låtit sina tolkningar granskas av vietnamesiskkunniga. Tack vare deras ansträngningar kan svenska poesiälskare ta del av Mai Van Phans poesi, som är särskilt angelägen nu när ett nytt år ställer frågor om vad vi minns – och vad vi glömmer.

 

(Svenska Dagbladet)