Vĩnh biệt Tomas Tranströmer - Nhà
thơ lớn của Thụy Điển!
Nhà thơ Tomas Tranströmer
maivanphan.com:
Nhà thơ Tomas Tranströmer, chủ
nhân giải Nobel Văn Chương 2011, người được mệnh danh là nhà thơ vĩ đại nhất của
Thụy Điển vừa qua đời hôm 27/3/2015 tại Stockholm, ở tuổi 83. Chúng tôi xin
đăng lại chùm thơ của Tomas
Tranströmer qua bản dịch của nhà thơ-dịch giả Trần Nghi Hoàng cùng bài
giới thiệu tóm tắt tiểu sử của ông. Theo nghi thức vĩnh biệt người thân yêu vừa
ra đi của người Á Đông, chúng tôi xin cầu nguyện để linh hồn Nhà thơ Tomas Tranströmer sớm được mát mẻ nơi Chín-Suối. MVP!
Mai Văn Phấn giới thiệu
Đọc thơ Tomas Transtromer, nhà thơ thứ chín của Thụy Điển đoạt giải Nobel Văn
Chương 2011, tôi như lạc sang thế giới khác, ở đó mọi trạng thái, ranh giới, lý
tưởng, quy phạm… chỉ là cái cớ để xây dựng hình tượng thi ca chứ không phải mục
đích, hơn nữa, không nên dùng bất kỳ khuynh hướng lý luận nào nhằm áp đặt, định
danh, định tính thơ ông. Giống như nhiều nhà thơ châu Âu cùng thế hệ, T.
Transtromer ra đi từ truyền thống thơ Thụy Điển ở tuổi hai mươi, đến với giai
đoạn tỏa sáng mang đậm dấu ấn cá nhân, chứa nhiều ẩn ức trong không gian đa
chiều, phức hợp những hình ảnh đa bội. Ông luôn nhìn sự vật, hiện tượng tự
nhiên và đời sống như người có “căn” nhìn thấy các vong, linh hồn có số phận
riêng, dị biệt mà người khác khó thấy, và, nó cũng chỉ hiển hiện trong thơ ông
một lần duy nhất rồi biến mất. Những thi ảnh của ông thường ở trạng thái đan
xen, chồng lấn, có lúc mờ nhòe, nhưng tỏa sáng trong suốt, lung linh kỳ lạ. Những
hình ảnh ấy có lúc sáng rực, lúc nhấp nháy như màn sao huyền hoặc, để bạn đọc
đủ hình dung, tự do tưởng tượng về thế giới bí ẩn này, tùy thuộc vào tri thức
và trải nghiệm riêng của mỗi người. Tomas Transtromer sinh ngày 15 tháng 4 năm
1931 tại Stockholm, Thụy Điển. Ông là nhà tâm lý học, từng làm việc tại một nhà
tù vị thành niên và người tàn tật. Ông bị đột quỵ vào năm 1990, sau cơn tai
biến, ông hầu như không nói được nữa, nhưng vẫn viết văn, làm thơ và tiếp tục
chơi piano bằng một bàn tay còn cử động. Ông có khoảng 20 cuốn sách, bao gồm
thơ, dịch thuật, phê bình và hồi ký; trong đó hơn mười tác phẩm bằng tiếng Thụy
Điển và tám tác phẩm bằng tiếng Anh. Ngoài ra, thơ ông được chọn dịch sang hơn
50 ngôn ngữ khác... Thơ T. Transtromer đến với bạn đọc Việt Nam khá sớm, từ
giữa thập niên 80 của thế kỷ XX, cố dịch giả, nhà thơ Diễm Châu đã dịch những
bài thơ thời trẻ của ông qua bản Anh ngữ, tiếp đến đầu thập niên 90, dịch giả,
nhà thơ Nguyễn Xuân Sanh đã chọn dịch phần lớn thơ ông qua bản Pháp ngữ. Đến nay
chúng ta có thêm nhiều dịch giả uy tín dịch thơ T. Transtromer, nhưng mỗi người
đều tạo một “chìa khóa riêng” tìm cách vào ngôi nhà thi ca của ông, và,
cũng chỉ tìm được một phần bí mật trong đó như nhìn thấy một góc ánh sáng trong
tòa lâu đài. Tôi xin đơn cử một câu thơ bằng Anh ngữ của T. Transtromer “The
velvet-dark ditch/ crawls by my side without reflections.” qua các bản dịch
Việt ngữ: “Biển đen mềm như nhung/ bò bên cạnh tôi không phản xạ.” (Trần
Nghi Hoàng); “Mương nước màu nhung sẫm/ bò trườn cạnh tôi, không phản chiếu.”
(Lê Nguyên Tịnh); “Một cái hố bằng nhung tối lại/ bò sát bên tôi/ không tự
ngắm mình.” (Diễm Châu). Qua đây chúng ta thấy được khó khăn và hoang mang
nhường nào khi tiếp cận thơ T. Transtromer, bởi nó vốn giàu bí ẩn linh diệu,
thường cô độc trong những tưởng tượng phong phú nhằm tái tạo thế giới, với cách
nói hồn nhiên, uyên bác và giản dị: “Chúng ta là con người trên mặt đất”.
Dưới đây là ba bài thơ của Tranströmer từ tập thơ mới nhất của ông
"Gondola Sorrow", được nhà thơ-dịch giả Trần Nghi Hoàng dịch sang
Việt ngữ theo bản bản dịch Anh ngữ của Michael McGriff và Mikaela Grassl.
Trần
Nghi Hoàng dịch từ bản Anh ngữ
April and
Silence
Spring lies deserted.
The velvet-dark ditch
crawls by my side without reflections.
All that shines
are yellow flowers.
I’m carried in my shadow
like a violin in its black case.
The only thing I want to say
gleams out of reach
like the silver
in a pawnshop.
Tháng Tư và
Sự Tĩnh Lặng
Mùa xuân nằm hiu quạnh.
Biển đen mềm như nhung
bò bên cạnh tôi không phản xạ.
Tất cả tỏa sáng
là những hoa vàng.
Tôi đã mang trong bóng tối của tôi
như một cây violin trong cái hộp màu đen của nó.
Điều duy nhất tôi muốn nói
lập lòe ra khỏi tầm với
như bạc
trong một hiệu cầm đồ.
Landscape
with Suns
The sun emerges from behind the house
stands in the middle of the street
and breathes on us
with its red wind.
Innsbruck I must leave you.
But tomorrow
there will be a glowing sun
in the gray, half-dead forest
where we must work and live.
Phong cảnh
với mặt trời
Mặt trời xuất hiện từ phía sau nhà
đứng ở giữa đường phố
và hít thở lên chúng ta
với gió màu đỏ của nó.
Innsbruck, tôi phải rời bỏ bạn.
Nhưng ngày mai
sẽ có một mặt trời rực rỡ
trong khu rừng màu xám chết dở,
nơi mà chúng ta phải sống và làm việc.
Midwinter
A blue light
radiates from my clothing.
Midwinter.
Clattering tambourines of ice.
I close my eyes.
There is a silent world
there is a crack
where the dead
are smuggled across the border.
Giữa mùa
đông
Một ánh sáng màu xanh
bức xạ từ quần áo của tôi.
Giữa mùa đông.
Lách cách chạm vào nhau như tiếng trống lục lạc của băng tuyết.
Tôi nhắm mắt lại.
Có một thế giới im lặng
có vết nứt
nơi người chết
được nhập lậu qua biên giới.
Ngày 7 tháng 10 năm 2011
T.N.H
Tuyển tập gồm 11 tập thơ của Tomas Tranströmer xuất bản ở Việt
Nam, năm 2000
(Bài đã đăng trên
tạp chí Cửa Biển - Hải Phòng, 2011)