Ánh
sáng "Cây từ bi"
Nhà
thơ - Họa sĩ Giáng Vân
Mai
Văn Phấn
"Lòng bi mẫn tỏa
rạng xuyên qua bóng tối u minh, làm tan chảy giá băng, làm đầy lên dòng sông,
làm cây từ bi nở hoa, làm cậu bé con bị sỉ nhục nắm chặt tay và mỉm cười"
(Bài hát)
Tôi
bắt gặp câu thơ trên khi lật giở vài trang đầu tập thơ "Cây từ bi nở
hoa" (sắp xuất bản, 2014) của nữ thi sĩ Giáng Vân. Câu thơ khiến tôi phải
dừng lại chiêm ngẫm hình ảnh cây từ bi nở hoa và ánh sáng tỏa rạng từ nó. Cảm
giác tươi mới, ấm áp, an yên dâng trào khiến tôi cũng mỉm cười như cậu bé trong
bài thơ, giục giã tôi đọc tiếp những bài thơ khác tràn đầy cảm thức thiền, rất
Phật giáo và cũng rất đời thường của chị.
Nếu
trong tập thơ “Đường gió” (Nxb. Hội Nhà văn, 2013) Giáng Vân đã đi những bước
đầu tiên của người hành thiền, thoát ra từ khoảng tối để đến với không gian
rộng lớn, trong suốt và tĩnh lặng, thì sau hơn mười năm như một sự chiêm
nghiệm, chị đã được nhìn thấy "Cây từ bi nở hoa" trong trạng thái an
nhiên, thanh thản lắng sâu.
"Tuôn chảy
Từ bất tận
Một mạch nguồn sạch, trong"
(Thơ - 1).
Trong tập thơ mới này, Giáng Vân đã hòa nhập vào niềm hạnh ngộ mới, để tâm an trụ, tỉnh
giác. Niềm hân hoan của sự buông bỏ được tác giả diễn tả như kết quả của sự
thanh thản, yên định.
"Độc hành trong cõi đời
Dù người đến hay người đi
Trôi từ từ
Khi êm lặng khi ghềnh thác
Như thể
Ta đã trôi qua ngàn kiếp"
(No think);
"Nàng từ từ đứng lên
Nàng đi vào nước
Nước trong xanh diệu kỳ
Dẫn nàng đi
Đi mãi
Về trú xứ
Nơi nàng thả trôi
Không ký ức
Không muộn phiền
Nơi mặt trời chỉ còn một tiếng
vọng"
(Nước).
Những đoạn thơ trên cho thấy, niềm an lạc là trạng thái
tự tại, ung dung, khiến lòng từ bi được rộng mở, thân tâm được bình ổn, trí huệ
được phát chiếu. Và cũng từ đây, cảnh giới giải thoát bỗng hiện ra trước mắt
chúng ta. Trạng thái an nhiên, thanh tịnh đã khiến cho dòng thơ Giáng Vân không
ngừng lan tỏa, thấm vào tâm can người đọc; giúp họ tĩnh tâm, gạt bỏ mọi phiền
muộn.
"Trôi qua trôi qua
Gió, nước, mây trời
Hương của tất cả các loài hoa
Trôi qua trôi qua
Tất cả mọi phận người
Tình yêu, thù hận
Nỗi buồn và cái chết
.../
Em biết
Ngay cả vậy
Những bông hoa mẫu đơn trong bình
Vẫn đỏ rực."
(Trôi qua).
Trong quá trình chuyển biến tâm trạng và cảm xúc, Giáng
Vân đã chạm đến tính không, trạng thái thân tâm thanh thản, vô ưu, giải thoát.
"Nhắm mắt và thở thật sâu
Cả một cuộc đời cũng không cơn cớ
Như tôi đang vừa tới đây
có thể tôi trong nước
cũng có thể tôi trong gió
cũng có thể tôi trong đất
dù tôi ở đâu thì dịu dàng cũng dâng đầy
Nhắm mắt và thở thật sâu…"
(Thiền).
Nhà thơ đã an trú trong sự tĩnh lặng, vô ngã, tiết chế
hơi thở nhỏ dần để ánh sáng thiền định dễ dàng xuất hiện. Ánh sáng ấy ban đầu
có thể còn mờ nhạt, nhưng sau đấy bao bọc cả thân tâm, lan tỏa ra bầu không,
mang đến cho người thiền một trạng thái hoan hỷ, phát khởi.
Trong bài thơ "Những khúc rời, III" cho thấy sự
hợp nhất tâm trí đã giúp tác giả thấy rõ bản chất sự vật hiện tượng thông qua
tuệ giác chứ không phải tri giác thông thường. Chính nhờ cách nhìn này mà người
đọc thấy được sự tỉnh thức và giác ngộ.
"em bắt đầu viết
như gió bắt đầu thổi
như ánh sáng bắt đầu toả rạng
như khởi lên trong không
một tiếng gọi
.../
mến thương
như những mạch nước
an nhiên
lan đi trong đất
chữa lành những trái tim đau"
(Những khúc rời, III).
Những hình ảnh trong bài thơ trên cho thấy tính nhị
nguyên trong những trạng thái tĩnh lặng và tỉnh giác của thơ Giáng Vân, tức ánh
sáng trong đó vừa dẫn dắt người đọc đến sự an yên, giải thoát, vừa soi rõ mọi
khía cạnh của tâm thế tục – tâm của sự dằn vặt, buồn khổ, bất an...
"Tim hiền dịu
Một ngày đã chết
Không khóc than
Tro tàn ngày hôm qua
Bay lên một ngàn đóa hoa ngời nắng
Này ta ơi sao còn phiền muộn những
điều không đáng"
(Nhật ký).
Tâm thế tục trong thơ Giáng Vân thường phản kháng trực
diện và dữ dội trước những bất an, tiêu cực của đời sống thực tại. Bài thơ
"Tôi nhìn thấy..." bày ra một cảnh tượng đổ vỡ kinh hoàng trước mắt
người đọc. Tác phẩm rung lên hồi chuông cảnh báo về những mối nguy hại khi con
người đã vượt qua lằn ranh đỏ, ngập chìm trong sự vô cảm, suy đồi, ác độc.
"Đã chết rồi
Và còn chết nữa
Những cái chết trên khắp dải đất hình
chữ S
Thoạt đầu là cái chết của những linh
hồn, những kẻ bán linh hồn cho quỷ dữ, những kẻ trong bóng tối thở ra những
luồng thán khí, nọc độc trùm lên quê
hương, len lỏi vào mọi kẽ sống, vào mỗi nhịp thở."
(Tôi nhìn thấy...).
Mỗi bài thơ trong thi tập này có thể coi như một công án,
vượt thoát tính nhị nguyên của diễn tiến vạn vật. Ngoài mục đích hướng người
đọc đến trạng thái an yên và thanh tịnh, thơ của chị còn khơi gợi mỗi khi trạng
thái hỷ lạc vừa qua đi, tiếp nối là tâm trạng thất vọng trước sự đổ vỡ niềm
tin, sự băng hoại của cuộc sống hiện tại.
"Nỗi buồn thức dậy
Vào một sáng đẹp trời
Theo hơi thở của mùa thu
Nó lan đi lan đi
Như làn sương lam tím
Trùm lên thành phố và những hàng cây
Hình dung
Mình như một ngọn cỏ
Vừa thức giấc
Đã thấy chìm ngập trong nỗi buồn"
(Nỗi buồn).
Trong những chuyển dịch lưỡng cực, thơ Giáng Vân luôn dẫn
dụ người đọc đến xứ đẹp, nơi
"cây từ bi nở hoa", khiến con người trở nên nhân ái, cao
thượng hơn. Vẻ đẹp ấy đôi lúc xuất hiện mong manh, bất chợt, nhưng luôn tỏa ánh vào
những u buồn tăm tối.
"Chiều tắt nắng rồi
Sương giăng mọi lối
Một làn hương vừa
bay qua
Bỗng nhiên ghé lại."
(Không đề tháng
chạp).
Nhiều khi, tác giả khắc họa cái đẹp rõ nét với thái độ tự
tin, xác quyết. Dường như nhịp điệu cuộc sống của chúng ta mỗi ngày càng nhanh
hơn, các kết nối xã hội đứt gãy, mọi
thứ đều dễ tan vỡ. Giáng Vân đã viết về vẻ đẹp, sự bất tử của "linh hồn song sinh"
(twin flame) như niềm an ủi, nhen nhóm hy vọng cho đời.
"Chúng ta
Hai linh hồn song
sinh
Già cỗi
Bên nhau trong vô
lượng kiếp
Dù ở phương trời
nào
Âm nhạc chảy tuôn
Cho hai ta về một.
Dù cho
Anh còn sống và em đã chết..."
(Bắt đầu).
Trong tập thơ "Cây từ bi nở hoa", nhà thơ đã không
ít lần nhắc tới lòng bi mẫn. Bi mẫn cùng với từ ái vốn là khuôn mặt của lòng vị
tha. Đức Đạt Lai Lạt Ma đã viết: "Đấy là một cảm giác từ chiều sâu của
trái tim mà chúng ta không chịu đựng nổi khổ đau của người khác mà không hành
động để giải thoát".
Lòng bi mẫn trong thơ chị
lại là một quyền năng:
"Lòng bi mẫn là quyền lực của
nàng
Nàng nương tựa vào lòng bi mẫn"
(Ý Nhi).
"Lòng bi mẫn sẽ cứu chúng ta, em nói vậy, bàn tay của
Pháp nói vậy, đơn giản và linh nghiệm, giống như cơn mưa, giống như mầm cây,
giống như hơi thở giống như mùa xuân bỗng chốc đổi thay thế giới."
(Bài hát).
Vẻ đẹp của lòng vị tha cũng là hình tướng, gam màu chủ
đạo của tập thơ này. Ánh sáng của vẻ đẹp ấy soi rọi từng con chữ, từng tứ thơ
trong "Cây từ bi nở hoa", nó
soi đường cho người đọc đến với sự từ
bi hỉ xả.
Trở lại với tập thơ “Đường gió”, xuất bản năm 2013, ta
như thấy từng dấu chân của Giáng Vân trong không gian thơ của chị. Dấu chân ấy
ta có thể dõi theo, đếm được, tựa những ký tự in trên từng trang giấy, những
đốm sáng rọi trong đêm tối:
“Tôi thả tôi vào ánh sáng
Ánh sáng tràn ngập tôi”
(Tôi không là tôi).
Sự dịch chuyển của "ánh sáng" trong khổ thơ
trên cho ta nhìn thấy quỹ đạo và ước đoán được cả tốc độ của nó.
Nhưng đến "Cây từ bi nở hoa", người đọc như
không thể nhìn thấy rõ từng "dấu chân" của Giáng Vân nơi cõi thơ của
chị nữa. Mỗi bài thơ trong tập mới này đều tỏa ra ánh sáng thuần khiết, dịu
nhẹ, chan hòa. Chúng ít góc cạnh, mà giao thoa, tạo thành một trường ánh sáng
thống nhất:
"Tay người ấm và mắt người vui
đột nhiên thấy lòng hạnh phúc
Đừng nói gì người nhé
Để yên trong con tim
Niềm bí mật của số phận
Ngẫu nhiên đậu xuống lòng ta"
(Tháng mười);
"Cơn chết hiện ra
Từ mọi nẻo
Kể làm gì
Một nỗi buồn con con"
(Những khúc rời, II);
"Từ vết thương còn rỉ máu
Đã mọc lên
Những đóa hoa lộng lẫy"
(Yêu).
Ngôn ngữ thơ Giáng Vân ngày càng giản dị, chúng tự nhiên
như hơi thở, gần với cách nói đời thường. Đặc biệt, thơ chị hướng tới sự tối
giản – một trong những xu hướng của nghệ thuật đương đại. Hai trích đoạn trong
"Những khúc rời" dưới đây cho thấy, cách tu từ của tác giả khá gần
với thơ haiku của Nhật bản, ngôn ngữ nén chặt, gợi mà không tả, như cố kìm nén
cảm xúc, nhằm mở rộng đường biên của tưởng tượng.
"Lửa cháy trong núi sâu
Sông trôi qua vực thẳm
Trong chuỗi ngày bình lặng"
(Những khúc rời, I);
"Góc phố nhỏ
Nhưng bông hoa nhỏ
Cố tươi
Cố tươi thêm tí nữa
Thì thành nước mắt"
(Những khúc rời, II).
Các bài trong tập thơ "Cây từ bi nở hoa" dường
như cùng một giọng điệu, thủ thỉ mà quyến dụ, khiêm nhường nhưng mạnh mẽ, thâm
sâu. Nếu so với một số tác giả cùng thế hệ, Giáng Vân công bố tác phẩm không
nhiều, nhưng những tập thơ đã trình làng cho thấy chị luôn có thi pháp vững
vàng, tính sáng tạo mạnh mẽ và có chủ đích cho mỗi giai đoạn. Từ “Đường gió”
đến "Cây từ bi nở hoa" là hành trình dâng hiến tài năng cùng tâm sức
của Giáng Vân cho thi ca, cho cái đẹp.
"Ngọn lửa ấm và sáng
Tôi đã thắp lên
Và nguyện cầu sẽ cháy mãi
Ngay cả gió và mưa và cuồng phong
Như phép mầu
Tôi giữ gìn
Như giữ gìn linh hồn tôi luôn ấm và
sáng.
Để người luôn mãi bên tôi."
(Ngọn lửa).
Thơ với người thơ Giáng Vân luôn hòa quyện, hợp nhất
trong sự dịu dàng, an yên. Tôi cho rằng, "dịu dàng" là một trong những "từ khóa" của tác giả
trong tập thơ này. "Nước
rửa sạch những nỗi buồn và lan tỏa trong tôi niềm dịu dàng vô hạn.../ dù tôi ở đâu thì
dịu dàng cũng dâng đầy.../ Tôi
trải niềm dịu dàng của tôi bất tận" (Thiền); "Con tim chúng ta sao không thấy được
nữa những mùa thu mỹ lệ, những đêm trăng dịu dàng, những suối nguồn thanh
khiết" (Tôi nhìn thấy...).
Giáng Vân đã qua những chặng đường dài của sáng tạo, để
vẻ đẹp thơ của chị ngày thêm tỏa sáng. Hướng đi của chị đến
"Cây từ bi nở hoa" đã được tiên cảm trong bài thơ "Biến
hóa" ở thi tập “Đường gió” của Giáng Vân qua khổ thơ dưới đây:
"Tôi
Hóa ra những vụn vỡ nhỏ
Li ti
Hạt giống của loài hoa cỏ
Có thể nẩy mầm rất nhanh
Một sáng thôi
Làm tràn ngập sự thanh khiết”
(Biến hóa).
Những "vụn vỡ" từ người thơ đã hóa thành hạt
giống li ti gieo vào thế gian, chúng nảy mầm, tươi tốt thành những "cây từ
bi" trong lãnh địa thơ Giáng Vân. Cây ấy không chỉ cho chúng ta hoa thơm
trái ngọt, mà đã lan tỏa ánh sáng của vẻ đẹp thơ ca, của tâm an tịnh, từ bi hỉ xả. Ánh sáng ấy soi
chiếu cho ta thấu tỏ bản chất của vạn hữu trong sự sống đích thực của nó. Và
trước khi ánh sáng ấy "rửa sạch ô
nhục chất chồng", "làm sống
lại những linh hồn đã chết!", nó đã buông xuống ấm áp, bắt đầu từ một
tia nắng dịu dàng mà "không gì có
thể bẻ gãy được".
"Con gái bé bỏng của mẹ ơi
Con gái mảnh mai và xinh đẹp, tia nắng
ban mai của mẹ
Mẹ biết không gì có thể bẻ gãy được
một tia nắng
Một tia nắng biết sưởi ấm cuộc đời này
Và không gì có thể sánh được".
(Mẹ đã mơ một giấc mơ).
Giấc mơ ấy của Giáng Vân, cũng là giấc mơ của ta về "Cây từ bi nở
hoa", đã phát sáng và lan tỏa, cho
chúng ta tin rằng sự từ bi sẽ cứu vớt thế giới này. Và thêm bao hy
vọng!
Hải Phòng, 8/1/2024
M.V.P
Tranh
của Giáng Vân