Nhịp điệu của hành trình sáng tạo

(Đọc "Nhịp điệu vẽ lối đi" của Mai Văn Phấn, NXB Hội Nhà văn, 2024)

Trí An

“Nhịp điệu vẽ lối đi” (NXB Hội Nhà văn, 2024) là cuốn sách mới nhất của Mai Văn Phấn, trong đó tập hợp các bài phê bình, tiểu luận thể hiện góc nhìn sâu sắc và tinh tế về nhiều khía cạnh của văn chương hiện đại. Tác giả không chỉ trình bày những suy tư của mình về văn học mà còn mở ra những hướng đi mới, những cách tiếp cận khác biệt trong sáng tác và cảm thụ văn chương, đặc biệt là thơ ca.

Trong cuốn sách, Văn Phấn đã khéo léo đan xen giữa các bài phê bình với những tiểu luận triết lý sâu sắc, làm phong phú thêm nội dung và cấu trúc tác phẩm. Các bài viết trong đó không chỉ hướng đến việc phân tích các tác phẩm văn học cụ thể mà còn đi sâu vào những vấn đề rộng lớn hơn như nghệ thuật sáng tạo, cái đẹp, và sự kết nối giữa con người với thế giới xung quanh. Các bài phê bình trong sách thường tập trung vào việc phân tích phong cách sáng tác, ngôn ngữ và hình ảnh trong thơ của một số tác giả đương đại. Mai Văn Phấn không chỉ xem xét các tác phẩm một cách tỉ mỉ, chi tiết mà còn luôn tìm cách lý giải sự liên hệ giữa nội dung và hình thức, giữa cá nhân tác giả và bối cảnh lịch sử, văn hóa.

Mai Văn Phấn đã dành nhiều trang viết để phân tích các tác phẩm văn học của các tác giả đương đại, từ thơ đến truyện ngắn, tiểu thuyết. Ông tập trung vào những điểm mạnh, nổi bật trong phong cách sáng tác của mỗi tác giả, đồng thời, cũng đưa ra những nhận định về cách tác phẩm trong dòng chảy của văn học đương đại.

Một trong những phần đáng chú ý của cuốn sách là khi ông bàn về thơ ca đương đại. Mai Văn Phấn đặc biệt quan tâm đến sự cách tân trong ngôn ngữ thơ, những nỗ lực làm mới tư duy sáng tác và sự phong phú trong biểu đạt. Ông đánh giá cao những nhà thơ trẻ dám thử nghiệm, phá vỡ khuôn mẫu cũ để tạo ra những tiếng nói riêng biệt và độc đáo. Tôi ấn tượng với những bài viết của ông về thơ Minh Anh, Pháp Hoan, Đinh Trần Phương... "Minh Anh có cái nhìn bao quát và minh triết, nhưng vẫn giữ được vẻ thơ ngây, hồn nhiên. Trái tim nhạy cảm như cỏ tơ, như mầm hạt đã rung lên mãnh liệt khi chạm vào thế giới này." (Người đánh thức thế giới); "Thủ pháp xây dựng hình ảnh theo kiểu “gieo hạt” trong giọng điệu tự sự như thế được Pháp Hoan vận dụng khá nhiều trong “Lịch mùa”. Những “hạt giống” này thường ở trạng thái rời rạc, chuyển động ngắn và chỉ xuất hiện thoáng chốc rồi lại biến mất trong câu chuyện kể. Chúng được gieo và nằm yên trong đất chờ đợi sự đột biến của thời tiết khí hậu." (Không gian phi biên giới trong thơ Pháp Hoan).

Không chỉ dừng lại ở việc phân tích các tác phẩm, Mai Văn Phấn còn đề cập đến những vấn đề tư tưởng sâu xa liên quan đến quá trình sáng tạo nghệ thuật. Trong các bài tiểu luận, ông bàn về cách nghệ thuật không chỉ là phương tiện biểu đạt mà còn là con đường dẫn dắt người sáng tạo khám phá những chiều sâu của chính mình. Ông cho rằng sáng tác nghệ thuật không chỉ đòi hỏi sự khéo léo trong kỹ thuật mà còn đòi hỏi sự tự nhận thức cao về bản thân. Quá trình sáng tạo, theo ông, là một hành trình dài đầy thử thách, nơi người nghệ sĩ phải đối mặt với những giới hạn của chính mình và khám phá những khả năng tiềm ẩn chưa từng được bộc lộ.

Bên cạnh những phân tích cụ thể về các tác phẩm, Mai Văn Phấn cũng dành nhiều sự quan tâm đến khía cạnh triết lý trong văn học. Ông cho rằng văn học không chỉ là những câu chuyện, nhân vật mà còn là một phương tiện để con người hiểu rõ hơn về bản chất của mình và thế giới xung quanh. Văn chương, theo ông, có thể là một công cụ mạnh mẽ để đối diện với những câu hỏi lớn về ý nghĩa cuộc sống, cái chết, tình yêu, và sự tồn tại.

Mai Văn Phấn nhiều lần đề cập đến việc văn học cần phải vượt lên trên những giới hạn hiện thực để mở ra những không gian mới cho tư tưởng và cảm xúc. Ông nhấn mạnh rằng nghệ thuật chân chính không chỉ là việc tái hiện thực tại mà còn phải có khả năng đưa con người đến những miền đất mới, nơi trí tưởng tượng và sự sáng tạo không có giới hạn. Với “Nhịp điệu vẽ lối đi”, Mai Văn Phấn đã khẳng định vai trò của mình không chỉ là một nhà thơ mà còn là một nhà phê bình văn học sắc bén. Ông không ngại cật vấn những quan niệm cũ về thi pháp, dám đặt ra những câu hỏi mới, thậm chí có phần táo bạo về vai trò của văn học trong thế giới hiện đại. Ông nhấn mạnh, phê bình văn học không chỉ là việc phân tích tác phẩm mà còn là một nghệ thuật đối thoại, nơi nhà phê bình cần phải thấu hiểu và tôn trọng ý đồ của tác giả, đồng thời cũng phải mở ra những cuộc thảo luận mang tính xây dựng để giúp nâng cao nhận thức của độc giả về văn học.

Mai Văn Phấn nổi bật với khả năng phân tích tỉ mỉ và sắc sảo. Ông không chỉ dừng lại ở việc nhìn nhận bề mặt mà còn cố gắng đi sâu vào những lớp nghĩa ẩn sau các biểu đạt ngôn từ. Điều này được thể hiện qua các bài phê bình về thơ của ông, khi ông luôn tìm kiếm những thông điệp tiềm ẩn, những tầng nghĩa khác nhau trong mỗi tác phẩm. Phong cách phê bình của Mai Văn Phấn không bị gò bó vào những quy chuẩn cứng nhắc. Ông sử dụng lối viết tự nhiên, linh hoạt, tạo nên một sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn sáng tác, mang đến cho người đọc cái nhìn đa chiều về các tác phẩm văn học.

Một điểm đặc biệt khác trong tư duy phê bình của Mai Văn Phấn là sự sáng tạo và tư duy độc lập. Ông không theo đuổi bất kỳ trường phái phê bình nào một cách máy móc, mà luôn tạo ra những cách tiếp cận riêng biệt, dựa trên sự hiểu biết sâu rộng về văn học và khả năng tư duy phản biện mạnh mẽ. Ông không ngần ngại đưa ra những nhận định táo bạo, thậm chí đôi khi đi ngược lại với những quan niệm thông thường, nhưng luôn có cơ sở vững chắc từ việc phân tích tác phẩm. Từ đó, ông mở ra những hướng nhìn mới mẻ, giúp người đọc có cơ hội suy ngẫm sâu hơn về các tác phẩm văn học mà họ tiếp cận.

“Nhịp điệu vẽ lối đi” là một tác phẩm quan trọng không chỉ đối với sự nghiệp của Mai Văn Phấn mà còn đối với lĩnh vực phê bình văn học Việt Nam hiện đại. Cuốn sách này là sự kết hợp giữa nghệ thuật phân tích, phê bình sắc sảo và những tiểu luận giàu tính triết lý, mang đến cho độc giả những góc nhìn mới mẻ về văn học đương đại. Với sự am hiểu sâu sắc về văn chương và khả năng tư duy phản biện mạnh mẽ, Mai Văn Phấn đã tạo nên một tác phẩm không chỉ dành cho những người yêu thích phê bình văn học mà còn cho những ai tìm kiếm sự hiểu biết sâu xa hơn về nghệ thuật nói chung, đặc biệt nghệ thuật sáng tạo thơ. Cuốn sách chắc chắn sẽ để lại ấn tượng sâu sắc, đóng góp quan trọng cho văn học Việt Nam trong những năm tới.

(Tác giả gửi cho maivanphan.com)