Nỗi lòng người anh ngày "Em gái đi lấy chồng"

Nhà phê bình văn học Nguyễn Thị Bình

Em gái đi lấy chồng

Đưa dâu qua chiếc cầu tre

Lòng anh chạm lá chua me chạnh buồn

Nắng run trên cánh chuồn chuồn

Ngõ sâu như sợi chỉ luồn buộc quanh

Tuổi em như hoa dành dành

Hương bay đã mắc tơ mành nhện giăng

Ao người ta nước dung dăng

Vầng trăng em cất lên bằng vó thưa

Giấc mơ ủ xuống gáo dừa

Hoa cau còn rụng, vại mưa còn đầy

Đường trơn cây cỏ dang tay

Quang trành gót nhỏ đỡ gày đồng xa.

Em ơi, từ độ vắng nhà

Cá rô kho mặn ăn ba bốn ngày!

Màn lưa thưa gió heo may

Chắc là mẹ ngủ đêm nay chập chờn…

(Mai Văn Phấn. Rút từ tập thơ "Gọi xanh", Nxb. Hội Nhà văn, 1995)

Lời bình của nhà phê bình văn học  Nguyễn Thị Bình:

Mai Văn Phấn (Ninh Bình) là nhà thơ viết khỏe và đằm. Năm 2017, ông đã được nhận Giải thưởng Cikada của Thụy Điển, thơ ông còn được dịch ra 24 thứ tiếng trên thế giới. Thơ Mai Văn Phấn có rất nhiều bài hay, đọc rồi dư âm của nó còn ám ảnh mãi. Bài "Em gái đi lấy chồng" là một trong những bài thơ như vậy.

Bài thơ là tình cảm chân thành của người anh trai đối với em gái, ngày em đi lấy chồng. Có người anh nào lại không thương và lo cho em gái? Nhưng chọn thời điểm ngày em đi lấy chồng để bộc bạch tình cảm, cảm xúc thì đó, không đơn thuần là tình cảm mà còn là tình thương, trách nhiệm và nỗi lo của anh đối với em gái. Trước bước ngoặt quan trọng của cuộc đời em, nhà thơ không kìm nén được cảm xúc. Lời thơ cứ thế bật ra xúc động, nghẹn ngào. Cái cảm giác “chạnh buồn” vương vấn suốt bài thơ. Vẫn là những lo lắng thường nhật cho em, nhưng đọc lên nghe sao mà buồn thương đến vậy? “Đưa dâu qua chiếc cầu tre/ Lòng anh chạm lá chua me chạnh buồn”. Câu thơ như một tiên lượng về khởi đầu bước đường làm dâu của em gái, chắc hẳn sẽ gặp muôn vàn khó khăn, vất vả. Hình ảnh “chiếc cầu tre” cho ta hiểu, nơi em gửi gắm cuộc đời là một miền quê nghèo khó. Có câu “Trâu ta ăn cỏ đồng ta”, nhưng em thì phải ra “đồng người”. Em đã mắc “tơ mành nhện giăng” xứ người. Hình ảnh “lá chua me” được sử dụng trong câu thơ thứ hai, phải chăng tác giả muốn nói đến tuổi hồn nhiên vô tư của em đã chấm dứt, rồi đây em phải bước vào một cuộc sống mới với bao vất vả khôn lường?

Cảm xúc chủ đạo quán xuyến bài thơ là sự yêu thương và lo lắng. Yêu thương em bao nhiêu, người thơ càng lo lắng cho em bấy nhiêu. Bắt đầu là những khó khăn em phải đối mặt, không chỉ là chiếc cầu tre mỏng mảnh, mà thiên nhiên, thời tiết ngày em đi lấy chồng cũng nói lên sự khắc nghiệt: “Nắng run trên cánh chuồn/ Ngõ sâu như sợi chỉ luồn buộc quanh”, biện pháp nhân hóa và so sánh của cặp lục bát, giúp người đọc hình dung về miền quê mới em về làm dâu sẽ có rất nhiều gian nan, thử thách đang chờ đợi em? Câu thơ “Tuổi em như hoa dành dành” có sự phá cách, đem đến cho người đọc cảm xúc thẩm mĩ rõ rệt. Đó là chữ thứ tư của câu lục lại là thanh ngang, nói về tuổi thanh xuân đẹp đẽ của em một cách tự nhiên, và cũng vì vậy, làm cho lòng anh nhẹ vơi phần nào trước những thử thách quan trọng của cuộc đời em đó chăng? Biện pháp tu từ ẩn dụ của câu “Hương bay đã mắc tơ mành nhện giăng”, diễn tả “duyên phận” mà em phải chấp nhận. Dù sướng, dù không, thì đó cũng là số phận đã an bài.

Đối với mỗi người phụ nữ thì lấy chồng là một cuộc may rủi. May mắn có được cuộc sống thuận hòa, hạnh phúc sau hôn nhân là điều người con gái nào cũng mơ tưởng và mong ước nhưng không phải ai cũng có được. Đa phần, phụ nữ khi đi lấy chồng là khép lại giấc mơ tuổi hồng, để bước vào một thử thách mới. Em gái của tác giả cũng vậy. Là anh, nên nhà thơ thấu hiểu, chia sẻ với em những lo lắng và cả những dự cảm về cuộc sống sắp tới của em. Anh không căn dặn em phải thế này, thế kia khi bước vào cuộc sống hôn nhân (Việc này chắc hẳn người mẹ đã dặn em rồi), mà trước hết, với trách nhiệm và tình cảm của mình, người thơ cảm thông, ái ngại và lo lắng cho em một cách tỉ mỉ, sâu sắc. Hình ảnh “Vầng trăng em cất lên bằng vó thưa" và "Giấc mơ ủ xuống gáo dừa”,phải chăng để nói về hiện thực cuộc sống của em khi đã có gia đình? Hai câu lục bát sau đó, nhằm cụ thể hơn công việc thường nhật của em trong vai trò nàng dâu: “Đường trơn cây cỏ dang tay/ Quang trành gót nhỏ đỡ gầy đồng xa”. Cuộc sống chân lấm, tay bùn mà em “đã mắc tơ mành nhện giăng”, là cuộc sống chắc không dễ dàng gì. Một loạt hình ảnh, từ ngữ cùng trường liên tưởng được sử dụng gợi cuộc sống thôn quê nghèo khó: “Cầu tre, lá chua me, ao, vó, gáo dừa, hoa cau, vại mưa, đường trơn, quang trành, đồng xa”. Nhưng dù vậy, em đã có một gia đình để yêu thương và có trách nhiệm. Điều anh lo hơn là nỗi lo về mẹ. Bởi: “Em ơi từ độ vắng nhà/ Cá rô kho mặn ăn ba bốn ngày/ Màn lưa thưa gió heo may/ Chắc là mẹ ngủ đêm nay chập chờn”. Khổ thơ kết vừa là nỗi lòng (gián tiếp) của mẹ đối với em, vừa là tình cảm, sự lo lắng của anh đối với mẹ ngày em đi lấy chồng. Nếu ai đã từng sống ở nông thôn, chắc sẽ không lạ hình ảnh “Cá rô kho mặn ăn ba bốn ngày”. Con gái đi lấy chồng, lo lắng cho con mọi bề, thế nên mẹ chẳng thiết ăn uống và làm sao có thể ngủ ngon? Bà mẹ nào cũng thương con và lo cho con như vậy. Mẹ chỉ xuất hiện ở khổ thơ cuối nhưng tình cảm và tấm lòng của mẹ thì lúc nào cũng đằm sâu, rộng mở. Anh không chỉ lo cho em mà còn thương mẹ, lo cho mẹ. Điều đó cho thấy, tình cảm, trách nhiệm của người anh với em gái ngày em đi lấy chồng, càng cụ thể và sâu sắc hơn.

Bài thơ "Em gái đi lấy chồng" của nhà thơ Mai Văn Phấn, viết cho em gái ngày em đi lấy chồng, có thể chưa phải là bài thơ hay nhất của ông, nhưng với tôi, đó là một bài thơ xúc động và ám ảnh. Bằng giọng điệu lục bát ngọt ngào, ngôn ngữ, hình ảnh thơ giản dị, quen thuộc, tất cả được thẩm thấu, lắng đọng bằng tình cảm chân thành, rất mực yêu thương của người anh đối với em gái, ngày em đi lấy chồng. Thế nên, bài thơ như lời thủ thỉ tâm tình, nhẹ nhàng mà thấm thía. Cảnh quê, tình quê hòa quyện với tình người, nặng đầy qua từng hình ảnh, câu chữ. Có lẽ, cũng vì vậy, bài thơ luôn có sức lay động lòng người.

N.T.B

Đã đăng:

Báo Hải Dương cuối tuần, ngày 20/3/2020

Báo Ninh Bình cuối tuần, số 971 (9/11/2024)