"Nhật kí đô thị hoá" của Mai Văn Phấn - Chú giải của TS. Nguyễn Thanh Tâm
"Nhật kí đô thị hoá" - Chú giải của TS. Nguyễn Thanh Tâm
TS. Nguyễn Thanh Tâm
Maivanphan.com: Bài thơ "Nhật kí đô thị hoá" của tôi đã được chọn vào sách Ngữ văn lớp 9, tập 2 - Bộ sách "Cánh diều". Theo yêu cầu của một số giáo viên Ngữ văn, nay tôi đăng lại chú giải của nhà phê bình văn học, TS. Nguyễn Thanh Tâm về bài thơ này để tham khảo. Phần chú giải được trích từ Chương I cuốn sách "Mai Văn Phấn và Hành trình thơ vào cõi khác" (Chuyên luận của Ngô Hương Giang & Nguyễn Thanh Tâm. NXB Hội Nhà văn, 2015).
Nhật kí đô thị hóa
Úp mặt vào bóng tối lùm cây
Gió đang chạy trên lưng mình những bước chân đô thị
Bóng tối dẫn tôi về ngôi nhà của mẹ
Ngôi nhà như chiếc bánh không nhân.
Nhặt được đồng xu cùn gỉ cuối sân
Ngỡ chạm phải tay mình ngày thơ ấu
Những dấu chân ai lún sâu lỗ đáo
Từng kiếp người mở mắt... thấy đôi chân cò lội nước trắng mênh mông.
Nơi chó đá đầu làng vẫn sủa những con trăng
Có tiếng gọi nghe buồn như củi ướt
Thương quê nghèo mẹ tôi ra bến sông
Vớt những câu ca chưa tan vào nước.
Mẹ ơi mẹ! Giờ con thấy bóng râm từ bùn đất
Đất ở dưới chân mà cao hơn những suy nghĩ của mình
Đêm thai nghén những thị thành trứng nước
Ai ấy còn ngơ ngác trước văn minh.
Trong bóng tối lùm cây tôi chợt nhận ra mình
Với nỗi e dè từ cái thời Văn Lang lúa nước
Nỗi e dè tự thắp mình lên làm ngọn nến mùa thu đi rước đuốc
Và ngôi nhà của mẹ là chiếc đèn lồng lặng lẽ sáng dần lên.
(Kim Sơn, Ninh Bình, 1995)
(Rút từ tập thơ "Cầu nguyện ban mai", NXB Hải Phòng, 1997)
CHÚ GIẢI CỦA TS. NGUYỄN THANH TÂM
Tư thế trữ tình gợi lên hình ảnh cái tôi mang tâm trạng của kẻ tha hương với nỗi niềm hoài nhớ, ăn năn.
Mỹ cảm thống nhất đến phần thơ cuối cùng. Trong bóng tối ăn năn, cái tôi nhận ra mình, nhận ra bản mệnh một đứa con của làng, của nền văn minh lúa nước, của đất đai bao dung và nhẫn nại. Nỗi e dè có lẽ là cách diễn đạt về đặc tính tinh thần của con người nông nghiệp, con người Việt Nam (Văn Lang) từ truyền thống. E dè, ưa tĩnh lặng, trọng âm, duy tình, duy linh,… con người ấy tự thắp mình lên bằng nguồn sống nội tại, nguyên thuỷ. Ngôi nhà của mẹ lúc này trở thành một biểu tượng của sức sống, tinh thần, bản sắc và ý chí con người, cư dân nông nghiệp.