MVP và hành trình thơ... (chuyên luận – IV) - Ngô Hương Giang & Nguyễn Thanh Tâm
Ngô Hương
Giang - Nguyễn Thanh Tâm
Mai Văn Phấn và hành trình thơ vào
cõi khác (IV)
Tiến sỹ Nguyễn Thanh Tâm
Chương I
CHÚ GIẢI THƠ MAI VĂN PHẤN
Nguyễn Thanh Tâm
(tiếp theo)
III. CẦU
NGUYỆN BAN MAI, Nxb. Hải Phòng,
1997
Tự thú trước cánh đồng(1)
Như vừa mở
được chiếc hũ nút
Bóng tối
tràn tím rạng đông
Sấp mình
tựa lũ bướm đêm
Ôm những
giấc mơ, mơ cùng hạt giống(2).
Những hạt
giống vừa chạm vào ánh sáng
Chợt hiện
bao điều chẳng thấy trong mơ
Rơm rạ mục
dâng lên từ đất ẩm
Gió xước qua
bụi gai trong lúc giao mùa(3).
Ngày mới
đến đưa bàn tay nắng ấm
Lấy đi những
hạt cuối cùng
Tôi chếnh
choáng rỗng không chiếc hũ
Đợi những
mùa vàng rạo rực hiến dâng(4).
______________
(1) Cánh đồng trong mỹ cảm truyền thống,
trong ký ức của cư dân nông nghiệp là một gia sản, một biểu tượng của đời sống,
sức sống nông nghiệp. Nhắc đến cánh đồng, Mai văn Phấn luôn thường trực một
niềm kính trọng, sự ngưỡng mộ và lòng biết ơn bởi đức hy sinh và nhẫn nại vô
cùng. Tự thú trước cánh đồng là một lần đối thoại, một giao tiếp của lương tri,
của tâm hồn với một trong những giá trị cao cả nhất của con người châu thổ.
Khúc phóng túng
Những bông
hoa thổi bung giai điệu
Nhân danh
liềm hái
Nhân danh
hom giỏ
Nhân danh
bẫy chim...(1)
Vây cá lông
chim bóng bẩy tràn lan
Vẽ sặc sỡ
trên những đồ trang sức(2)
Xuân đã đến
lại ngóng mùa xuân khác(3)
Ta thèm
một lần nhân danh đất đai(4).
______________
(2) Những biểu trưng về một thứ hình thức nào
đó.
Bài ca buổi sớm
Anh mơ được
em gieo trồng trên ngực
Bàn tay
dịu dàng vun vào da thịt
Hôn lên tai
anh lời chăm bón thì thào
Anh cựa
mình nồng nàn tơi xốp(1).
Gió sẽ đến
vỗ về từng chiếc lá
Lật phía
bên kia che cơn bão đang về
Mùa đông em
phủ lá vàng lên mặt
Nỗi ưu phiền
mục ra trong lấm chấm mưa xuân(2).
Từng giọt
mát lành thấm nhuần trong đất
Tươi từ môi
anh đến gót chân em
Anh ngỡ mình
được phép lành thánh thể
Đêm vừa qua
hay đã mấy nghìn năm(3).
______________
Thương em
Em nói bâng
quơ: Mùa xuân rồi cũng tàn!(1)
Anh ghì lấy
bao nỗi lo toan đôi vai em gày nhỏ
Có bông hoa
ngạc nhiên vừa bò ra mép nước
Con chuồn
chuồn bay trên mặt sóng mơ hồ(2).
Anh phân vân
không biết nên nhập vào con chuồn chuồn hay bông hoa ngơ ngẩn nhường kia
Nỗi lo toan
ơi! Nỗi lo toan sao mà bay bổng thế!
Em có thấy
anh nhẹ như cánh chuồn hay cánh hoa không nhỉ?
Anh thầm hỏi
đôi vai em thôi mà(3).
______________
(2) Hai hình ảnh này là một khúc xạ của cảm
xúc, tâm trạng. Đúng hơn nó là những hoá thân của chủ thể trong khoảnh khắc tứ
thơ vụt hiện. Bông hoa ngạc nhiên bò ra mép nước hay con chuồn chuồn trên mặt
sóng mơ hồ là cách hình dung về mình của chủ thể trữ tình.
Giấc mơ đi qua
Giấc mơ đêm
qua cuốn ào ra ngõ
Sóng tung
bờm trên ngọn cây
Những dòng
chảy cuộn sôi lối phố
Gót đêm
còn vương lưới ban ngày(1).
Tấm lưới nghìn
năm dằng dặc miệt mài
Ai đã kéo
sau mỗi cơn binh lửa
Suốt đời
mẹ đan những sợi ban mai âm thầm bên khung cửa
Khi đón cha
đêm đã nhạt cuối vườn(2).
Ta kéo
lưới lên từ cánh cửa vẹt mòn
Từ tiếng
chân người quờ tìm giày dép
Những ngái
ngủ, mơ hồ, ngơ ngác
Đang lặng
chìm xuống đáy bình minh(3).
Dưới những
mái nhà còn ôm nửa bóng đêm
Ta hay đám rêu phong ẩm mốc
Rùng mình... Héo khô... Xanh thêm... Hoảng hốt...
Trái chín thay áo hồng trút lại nửa vành trăng(4).
______________
Nghi lễ cuối cùng
Ánh sáng đã ngủ yên
Ta đang hồi sinh
Trong vòng tay của đêm(1).
Như có lá mầm(2)
Nở trong nụ hôn
Tiếng em gọi vang
Nơi bến xưa
Miệng chum
Bờ vực...(3)
Anh chạy về
Rì rầm sóng tóc
Xuyên qua màn âm dương...(4)
Nhựa trong lá mầm bắt đầu chảy
Máu trong huyết quản bắt đầu chảy
Những lạch nguồn bắt đầu chảy...(5)
Chạm bờ ánh sáng
Anh quỳ xuống
Em hiện thân trong chiếc áo thiên thần
Lấy một ít nước gọi lên máu và sữa cỏ
Em dịu dàng rửa tội cho anh(6).
______________
(2) Một hình ảnh tượng trưng cho sự chồi
sinh.
Sợi dây im lặng
Những đôi môi giấu mãi vào nhau
Như vỏ cây muốn lẫn vào ruột gỗ
Sự hoà hợp lặng im bắt đầu(1).
Sự lặng im đang nối vào xa lắm
Từ đầu này tới cuối những hoang sơ(2)
Cơn mơ muốn gọi ta mà không thành tiếng
Con chim thiêng sốt ruột lại bay về(3).
Nó đậu vào sợi dây im lặng vừa căng
Đâu phải thế... đâu còn là chốn cũ...
Thân ta đã khác rồi khi nhè nhẹ rung lên(4).
______________
Nhật ký đô thị hoá
Úp mặt vào
bóng tối lùm cây(1)
Gió đang
chạy trên lưng mình những bước chân đô thị(2)
Bóng tối
dẫn tôi về ngôi nhà của mẹ
Ngôi nhà
như chiếc bánh không nhân(3).
Nhặt được
đồng xu cùn gỉ cuối sân
Ngỡ chạm
phải tay mình ngày thơ ấu
Những dấu
chân ai lún sâu lỗ đáo
Từng kiếp
người mở mắt... thấy đôi chân cò lội nước trắng mênh mông(4).
Nơi chó đá
đầu làng vẫn sủa những con trăng(5)
Có tiếng
gọi nghe buồn như củi ướt(6)
Thương quê
nghèo mẹ tôi ra bến sông
Vớt những
câu ca chưa tan vào nước(7).
Mẹ ơi mẹ!
Giờ con thấy bóng râm từ bùn đất
Đất ở dưới
chân mà cao hơn những suy nghĩ của mình
Đêm thai
nghén những thị thành trứng nước
Ai ấy còn
ngơ ngác trước văn minh(8).
Trong bóng
tối lùm cây tôi chợt nhận ra mình
Với nỗi e
dè từ cái thời Văn Lang lúa nước
Nỗi e dè
tự thắp mình lên làm ngọn nến mùa thu đi rước đuốc
Và ngôi
nhà của mẹ là chiếc đèn lồng lặng lẽ sáng dần lên(9).
(1995)
____________
(9) Mỹ cảm thống nhất đến phần thơ cuối
cùng. Trong bóng tối ăn năn, cái tôi nhận ra mình, nhận ra bản mệnh một đứa con
của làng, của nền văn minh lúa nước, của đất đai bao dung và nhẫn nại. Nỗi e dè
có lẽ là cách diễn đạt về đặc tính tinh thần của con người nông nghiệp, con
người Việt Nam (Văn Lang) từ truyền thống. E dè, ưa tĩnh lặng, trọng âm, duy
tình, duy linh,… con người ấy tự thắp mình lên bằng nguồn sống nội tại, nguyên
thuỷ. Ngôi nhà của mẹ lúc này trở thành một biểu tượng của sức sống, tinh thần,
bản sắc và ý chí con người, cư dân nông nghiệp.
Lúc mặt trời mọc(1)
Cha muốn con
thức dậy trước bình minh. Khi bàn chân đêm lướt qua dàn hoa leo trước
cửa. Những bông hoa cuống quýt sắc màu, mở từng cánh khẽ khàng, khuôn mặt
đêm dần sáng. Mặt trời còn run rẩy trong vạt áo nồng nàn của đất, sau
những tấm rèm cửa, trong hốc cây hay trong tiếng nước xuýt xoa ong óng mặt
ao nhà.
Con
là nơi dòng sông từ giã những ngôi sao, nơi con thú hoang gọi rừng thay
lá, nơi khoảng trống hoá thành thời gian. Khoảnh khắc ấy là minh mẫn và
ngái ngủ, là bột nhão sắp đông thành bánh, là những gì cha làm chưa kịp
phía cha mơ...
...
Phía cha mơ có ban mai đến sớm, ban mai ấy giống như con dẫu khóc hay cười
đều làm sáng lên lớp bụi trần gian, sáng lên những đường kỷ hà trên nền
thổ cẩm. Trên hương án tổ tiên những bài vị nhang đèn đang tư lự điều gì âm ỉ. Sau tiếng đàn đá trống đồng, cha đứng ngây nhìn đàn chim Lạc
bay qua...
Con
đã thức dậy trong ban mai của cha. Phía chân trời hừng đông như trẻ thơ bụ
bẫm đang duỗi dài khoái hoạt. Vài tia sáng đầu tiên giãi bày niềm hân
hoan trên thềm cửa, rồi đưa những ngón tay mềm âu yếm đỡ con đi.
______________
Ký sự mùa thu(1)
Mùa thu
mang theo trận mưa giục chiếc lá chớm vàng rụng vội. Em dọn lại căn
nhà, còn anh mang chài lưới ra khơi.
Hải Phòng
mùa này động biển? Những đàn cá trích, cá mòi theo nhau nhảy lên mặt
nước. Những lưỡi sóng lặng câm không nói, khi chạm vào dịu ngọt mùa
thu...
Thức dậy
gặp heo may, ta đỡ thương cho mùa sen tàn úa.
Nhìn mặt ao
đầm biết mùa thu nghìn tuổi. Lũ cá mại cờ, đòng đong, cung quăng chẳng
chịu già đi. Trong ký ức ta chúng luôn giật mình và bơi khe khẽ.
Trận mưa
đêm qua đã dồn chúng ra sông, đổ về biển cả. Biển mênh mông xa xót mặn
mòi, chúng huỷ diệt, hoá thân và thoát xác, hồn vía thành sương khói
mùa thu.
Mùa thu
trong đông kết những công trình, đem tổ chim gài vào những hiên nhà cổ.
Hoa cúc đăm đắm vàng đi thu xếp những ngổn ngang phiền muộn.
Mặt biển
vừa yên lặng. Kéo mẻ lưới đầu tiên có bóng ngôi nhà mình, anh thấy yên
tâm về em và các con.
______________
Hải Phòng trước năm 2000
Trên nền cũ
ngôi nhà xưa, một liên doanh mới làm lễ động thổ. Ký ức hiện về tựa
ngôi đền, dâng trong tóc mình dĩ vãng tôn nghiêm(1).
Đặt
tay lên những khung sắt, cần trục, pa-nen... Khoảng không ấy xưa là hố bom,
những hốc mắt của kiếp người lầm lũi. Tôi ngậm ngùi lạc vào đám khói. Ai
đốt chiếc lá vàng mùa đông hôm qua(2).
Đám
khói mơ màng vẽ lên phần hồn của mặt bằng, chân móng. Gió cất lên âm thanh
siêu thị, luồn qua kẽ tay miên man hát khẽ. Tôi gom câu ca xưa đúc thành bệ
cho các thánh nhân ngồi, những câu ca thơm hương trong ngôi đền ký ức(3).
Hải
Phòng trước năm 2000, trái tim mỗi người hay hạt giống đang ươm, cánh
đồng biển phì nhiêu bên cửa sổ. Những con tàu tựa đôi hài cổ, tiếng ai
cười gieo xuống khơi xa. Thuỷ triều thức dậy cùng cây lau cây sậy. Tiếng
sóng râm ran gõ cửa mỗi căn nhà(4).
Gốc
phượng vĩ vừa đọng thêm phù sa, đường phố rì rào ngỡ từng con sông nhỏ.
Đôi tình nhân lặng lẽ trôi đi tấp vào một ca bin tin học, nhãn cầu và màn
hình cũng đồng tông đồng tộc, trèo qua bậc thềm thực đơn, ngây ra nhìn:
đẹp quá chừng quả cà trắng rau xanh! Từ Bến Bính, Lạch Tray, Cầu Đất...
đến Cầu Rào, Cát Dài, Cát Cụt... Gió ùa đến đu cây làm sóng, trong
giấc mơ những đàn chim bay về thanh khiết hót ta nghe(5).
Bước
chân ban mai hay em đến bên hè, qua lối ngỏ hồn ta như cỏ ướt...
Từ
bóng dáng bao ngôi nhà thuở trước, thời gian lắng xuống trong veo, hiện
dần lên những nhà máy xi măng, đóng tàu, cán thép... Có giọt sương đêm
qua đang cựa mình thăng hoa dưới ánh mặt trời.
Mặt
đất căng cánh buồm no gió, ta lại nghiêng mình trước ngôi đền ký ức lúc
ra khơi(6).
______________
Bìa tập thơ CẦU NGUYỆN BAN MAI