NGƯỜI DỆT KHĂN QUÀNG TƠ SEN
(Đọc “Khăn quàng tơ sen”, tản văn và truyện mini của Nguyễn Phan Hách. NXB Dân trí, 2017)
Nhà thơ Nguyễn Phan Hách
Mai Văn Phấn
Cuốn sách “Khăn quàng tơ sen” (Nxb Dân trí, 2017) của nhà văn, nhà thơ Nguyễn
Phan Hách gồm 59 tản văn và truyện mini. Đó là 59 lát cắt, 59 tiếng thở sâu
trong hành trình một người thơ kể chuyện tình thơ.
Nguyễn Phan Hách đến với văn chương
rất sớm. Ông có truyện ngắn đầu tiên được in trên báo Văn nghệ năm 1958 khi còn
đang học lớp 5. Khi đã có thành tựu thơ ca, ông vẫn viết truyện, tiểu thuyết,
ký sự,… Mặc dù linh hoạt trong nhiều thể loại, nhưng những trang viết của
Nguyễn Phan Hách vẫn luôn hiển hiện bóng dáng một thi sĩ. Thi sĩ trong văn
phong, trong bố cục truyện, thi sĩ trong cách suy cảm... Và dĩ nhiên, “Khăn quàng tơ sen” của ông không nằm
ngoài văn mạch ấy.
Đọc Nguyễn Phan Hách, tôi nhận ra ông
có đa dạng phong cách biểu đạt. Nếu trong thơ, ông là chàng lãng tử say đắm,
chân thành, thì trong văn xuôi, ông là người đàn ông mạnh mẽ, trầm tĩnh, kín kẽ.
Ấy vậy mà đọc văn Nguyễn Phan Hách, dù chỉ một vài trang, ta vẫn dễ nhận ra
chất lãng tử đa tình của ông, dẫu như đã cố ý nén lại. Nhưng khi không thể cầm
nén được nữa, cái khí chất kia đành vỡ òa, thơm ngọt như quả chín trên đầu
lưỡi. Xin trích vài đoạn văn chan chứa cảm xúc trong truyện ngắn “Bạch đàn xào xạc” của ông: "Tôi với Tũn chuyên quét lá về đun. Nấu cơm
bằng lá bạch đàn thích lắm. Lửa nổ lép bép, mùi thơm ngào ngạt. Khói bếp ngập
tràn mùi hương, đọng lại trong tro tàn." Câu cuối trong đoạn văn này
thực sự là một câu thơ hay, nó mạnh đến mức biến không thành có, biến lạnh lẽo
thành ấm áp.
Và đây nữa, vẫn truyện tôi vừa nhắc,
ông mới viết năm 2017, bút pháp vẫn căng tràn sinh lực: “Không hiểu bọn chim kết bạn tình như thế nào. Chỉ biết con trống ở đồi
bên này, khi cất tiếng hót gọi, thì con mái bạn tình ở đồi bên kia, phải nhận
ra đúng giọng người yêu, vừa chạy vừa bay xập xòe băng đến”.
Vẫn bút lực ấy, nhà văn từng viết trong
truyện ngắn “Bức ảnh” năm 2014 về thế
giới loài chim với bản năng luyến ái hấp dẫn: “Tiếng chim đan như mắt
võng úp chụp cả một vùng. Đó là tiếng gọi tìm bạn tình. Cả dãy đồi
hàng nghìn con chim hót. Con đực cất lên, con mái ở xa đáp lại. Lọc trong rừng
âm thanh, chúng nghe đúng tiếng hót mà chúng phải lòng, định hướng phía đó,
tiến lại gần nhau, kết đôi”.
Những câu chuyện, tản văn trong “Khăn quàng tơ sen” thường ngắn, rất
ngắn, đa phần không quá 1000 chữ, có truyện chưa đầy 500 chữ. Nhưng mỗi truyện
của Nguyễn Phan Hách thường tỏa nhiệt mạnh và có sức lôi cuốn. “Khăn quàng tơ sen” là cuốn sách cuối
cùng của ông được ấn hành lúc sinh thời, và với ông, dường như in ra để người
thân và bạn bè đọc chơi, đọc vồi vội lúc chờ bạn bè đến, lúc giải lao giữa hai
hiệp bóng đá… Ông cố ý buông lỏng như vậy, không muốn nhốt người đọc vào ma
trận chữ nghĩa trong cuốn sách này. Với ý đồ tối giản bố cục và số lượng chữ,
nhà văn chủ ý chọn con đường ngắn nhất để đưa tác phẩm của mình tới tay người
đọc.
Truyện “Con tàu một hành khách” chưa đầy 400 chữ, kể về ngôi làng nhỏ heo
hút ở chân núi của nước Nhật. Tuy vậy, nhưng công cuộc công nghiệp hóa ở đó vẫn
không quên xây dựng cho làng một ga xép, gọi là ga cuối cùng. Rồi sau đấy mấy
năm, trên những chuyến tàu đi về chỉ còn duy nhất một hành khách là em bé
Nakira 15 tuổi đi học trung học phổ thông dưới thị trấn. Và đây là đoạn văn kể
khi bé Nakira học xong trung học: “Hôm
con tàu và em bé chia tay, nó hú một hồi còi thổn thức. Còn em bé ve vuốt khắp
lượt con tàu, người bạn một thời trung học…”.
Truyện của Nguyễn Phan Hách thường nhẹ
nhàng thơ mộng, tựa tiếng thở nhẹ, gần gũi và chân thành. “Khăn quàng tơ sen” là tên một truyện cực ngắn được lấy làm nhan đề
cho cuốn sách. Những đoạn văn trong đó đẹp và thổn thức như một bức thư của
chàng trai si mê, thủy chung gửi cho bạn tình phương xa: “Anh rút tơ Sen từ ngàn cây Sen, nối lại, được một cuộn tơ. Rồi anh đan
dệt nó thành chiếc khăn quàng. Chiếc khăn trắng muốt, nhẹ tênh, như mạng nhện,
thơm nức hồn quê.”
Nhà văn – thi sĩ Nguyễn Phan Hách sinh
ra và lớn lên ở Kinh Bắc. Ai đã từng đến đây dù chỉ một lần đều cảm nhận
từ mỗi con đường, bến sông, đến ngọn cỏ lá cây đều phảng phất văn chương. Trong tản văn “Đường làng”, Nguyễn Phan Hách đã lưu giữ trọn vẹn tình quê hồn quê
trong tinh thần văn hóa ấy. Nhưng trong đoạn văn này cho thấy, cái hồn quê kia
được đẩy xa dần trong sự luyến tiếc, vợi buồn của ông: “Con đường làng như
có tâm hồn. Nó gợi tả một cái gì đó về cuộc đời. Gợi tả cụ thể gì, không biết.
Chỉ biết nhìn nó vắng hoe, chạy lang thang trong nắng trưa hè, thấy buồn buồn.
Thấy mặt đất này cô đơn”.
Cuốn sách “Khăn quàng tơ sen” có nhiều truyện cảm động về quê hương, những kỷ
niệm trong veo đầu đời, ngọt ngào và đáng yêu vô cùng. Đây là kỷ niệm của ông
khi còn là cậu bé choai choai: “Tôi run run lấy khăn mặt bông thấm lên người
cô nhè nhẹ. Thấm ướt hết chiếc khăn này sang chiếc khăn khác, và người tôi lẩy
bẩy đứng không vững nữa.” (Ướt áo).
Hình ảnh cánh võng cũng hiện lên trong
tác phẩm của Nguyễn Phan Hách vừa thân thuộc và lãng mạn: “Võng cho tôi ngọn gió, cho tôi bồng bềnh giữa không gian. Cho tôi suốt
đời, sống mãi cảm giác dịu êm trong vòng tay mẹ…” (Cánh võng). Hay trong truyện “Thắp
lửa”, tác giả viết về những năm tháng chiến tranh, dầu đèn không có, người
dân quê ông phải ủ lửa trong những con
cúi bằng rơm. Đến khi “đời sáng sủa.
Cũng đâu dám quên ơn ngọn đèn”.
Bên cạnh những câu chuyện cảm động,
chân thành, tác giả còn có những tản văn vạm vỡ, phóng dật, thể hiện khí chất
mạnh mẽ, ngang tàng của ông. Trong tản văn “Chim
nhạn biển” ông viết: “Nhạn biển há mỏ
nhận con tép đầu tiên trong đời mà mẹ mớm cho. Tép mang vị mặn, mang sức biển
truyền cho nó, con nhạn lớn nhanh như thổi. Một ngày kia nó đã một mình đứng
bên bờ biển ào ạt sóng gió nhìn trời xa xăm. Trời biển mênh mông không bờ, đôi
cánh nó rậm rật đầy sức sống. Và đôi cánh lần đầu tiên trong đời xòe ra, đón
ngọn gió đầu tiên, lao vút lên không trung.”
Phong cách Liêu trai, Truyền kỳ mạn
lục cũng được Nguyễn Phan Hách sử dụng trong tập sách này. Hình ảnh cô gái bước
lên từ đầm sen, ướt dẫm, quần áo lụa trắng dính sát cơ thể lồ lộ trong truyện “Cô gái đầm sen”; hay, con mèo trắng như
tuyết biến thành một cô gái xinh đẹp “mắt
xanh biếc buồn buồn, nhìn xuyên màn đêm” trong truyện “Con mèo”, phải chăng là biểu tượng, là hiện thân giấc mơ thi sĩ của
ông. Đó là giấc mơ phục dựng và tín niệm về cái đẹp mà ông hằng khao khát, ấp
ủ. Với cách viết pha trộn tâm linh và huyền thoại, hiện thực và truyền thuyết
đã giúp Nguyễn Phan Hách đưa giấc mơ của mình đi xa hơn trong truyện ngắn cổ
trang “Làng cung nữ”. Ở đây, tác giả
đã hóa thân thành chàng Đan Liêu đánh cá bên Hồ Tây gặp được nàng Hương Ngân
giặt áo, tiếng vỗ lụa vang trên mặt hồ.
Tác giả đã cho hai người đến được với nhau khi nghe tin Vua đã mất ngai. Kết thúc truyện, Hương Ngân bước xuống thuyền. Con thuyền nhẹ tênh lướt sóng lao đi.
Cuốn sách “Khăn quàng tơ sen” gồm 250 trang, gọn xinh và ý nghĩa như vật kỷ
niệm. Tôi được nhà thơ Nguyễn Phan Hách trao tặng cách đây không lâu, lúc đến
thăm khi sức khỏe ông đã yếu. Ông vẫn luôn tươi cười và nói chuyện rất hóm hỉnh.
Đôi lúc ông nhớ lại một câu chuyện nào đó giàu cảm xúc và muốn kể cho tường
tận, đôi mắt ấy lại sáng rực lên nhìn về phía tôi. Rồi ông nói dõng dạc, hào sảng
như quên mất ông đang đau yếu.
Tôi vừa được tin ông đã ra đi vĩnh
viễn, buồn vô cùng! Đời người ngắn ngủi và mong manh quá. Đêm nay tôi mở “Khăn quàng tơ sen” của ông ra xem, chợt
nhớ câu thơ của Nguyễn Du Thác là thể
phách, còn là tinh anh. Một vài trong nhiều tinh anh của ông được gói trong “Khăn quàng tơ sen” này. Những hình ảnh, câu chuyện mà Nguyễn Phan
Hách kể trong “Bạch đàn xào xạc”, “Bức ảnh”, “Con tàu một hành khách”,
“Chim én”, “Làng cung nữ”… làm
tôi nhớ lại đôi mắt sáng rực của ông bất chợt nhìn tôi hôm nào.
Cuốn sách chỉ là một phần bóng dáng nhà
văn – thi sĩ Nguyễn Phan Hách. Như đã nói, đọc “Khăn quàng tơ sen” là lắng nghe người thơ kể chuyện tình thơ. Tôi
đã thuộc lòng bài thơ “Làng quan họ”
và “Hoa sữa” của ông khi còn trên ghế
nhà trường. Rất tiếc trong tay tôi lúc này không có trọn vẹn tập thơ nào của
nhà thơ Nguyễn Phan Hách, song nhất định ngày mai tôi sẽ tìm đọc lại thơ ông.
Xin cúi đầu bái biệt ông!
22/4/2019