image advertisement
image advertisement





























 

Sự dịu dàng thay đổi thế giới (phê bình) - Mai Văn Phấn

Sự dịu dàng thay đổi thế giới

Lời giới thiệu tập thơ "Giải mã sự dịu dàng" của Valentina Novković, Nxb. Hội Nhà văn, 2024) 

 

 

 

 

 

Mai Văn Phấn

 

Nhà thơ, họ là ai? Diện mạo tinh thần và tần số cảm xúc của một nhà thơ tác động ra sao đến đời sống, đến thế giới này? Đọc tập thơ "Giải mã sự dịu dàng" (bản tiếng Việt chuẩn bị xuất bản) của nữ thi sĩ Valentina Novković người Serbia, độc giả sẽ thấy những lý giải cặn kẽ về những tác động diệu kì ấy. Nhưng chẳng phải qua thi tập này nữ thi sĩ chú tâm giải đáp câu hỏi vừa nêu. Thơ chị đơn giản là sự hiện hữu, sự thường hằng của đời sống muôn màu, đẹp đẽ và nhiều bí ẩn; qua đó, nó cũng trình hiện một quan niệm thơ độc đáo và hấp dẫn. Trong hiện thực thậm phồn, ảo huyền và phân mảnh của thơ Valentina Novković, độc giả dễ dàng nhận ra diện mạo tinh thần và tần số cảm xúc rất riêng của chị. Một trong những diện mạo tinh thần nổi bật trong Người thơ ấy chính là sự dịu dàng; nữ thi sĩ đã khám phá lẽ vô thường trong đời sống thế nhân và khai mở những cảm xúc nơi tâm hồn mình. Một cách hữu hình và vô hình, diện mạo tinh thần ấy của chị đã làm thay đổi nhận thức của tôi về thơ ca và nhịp sống đương đại.

 

Sự dịu dàng là dòng nhựa đêm ngày hút dưỡng chất từ quê hương của nữ sĩ lên nuôi cây thơ tươi tốt. Serbia thuộc khu vực Đông Nam của châu Âu. Từ thời trung cổ, nơi đây từng là quốc gia phát triển sầm uất và nhộn nhịp, hiện vẫn tồn tại nhiều khu di tích lịch sử lâu đời, những công trình kiến trúc cổ kính tuyệt đẹp. Serbia được xem là một trong những thành phố lâu đời nhất của vùng Balkan, từ thời cổ xưa là cửa ngõ giữa phương Tây và phương Đông. Trên dãy núi Fruska Gora có một quần thể 35 tu viện cổ được xây dựng từ khoảng thế kỷ thứ XV-XVIII, 16 tu viện trong số này được bảo tồn đến ngày nay, và trong số 16 tu viện đó có đến 14 tu viện thuộc Serbia. Người dân ở Serbia chủ yếu theo Chính Thống Giáo, chịu ảnh hưởng từ Giáo hội Công giáo Hy Lạp. Tính cách người Công Giáo nói chung được hình thành qua lời Chúa Giê-su răn dạy con người phải “nhân hậu, gần gũi và dịu dàng”. Như vậy, dịu dàng là một trong những bản tính quan trọng của Ki-tô hữu. Bản tính này mang nội hàm điềm tĩnh, nhân hậu, cẩn trọng và nhã nhặn.

 

Xuyên suốt tập thơ ta thấy từ khóa "dịu dàng" được tác giả nhắc nhiều lần, dù hữu ý hay vô tình, khiến từ ngữ ấy sáng lên như những cột mốc, cái cây, biển chỉ dẫn... Ngữ nghĩa này mang những sắc thái khác nhau trong mỗi tình huống, mỗi bài thơ: "phân tử dịu dàng trong rào cản"; "con gấu bông... dịu dàng đặt bên thùng đựng"; "sự dịu dàng như hạt mưa chất chồng"; "Đôi môi vừa hé dịu dàng"; "Để kỳ nhông chạy về lau sậy/ Đang quẩn quanh và chẳng dịu dàng"; "Dịu dàng yên lặng ta nghe"; "sẽ được tô điểm bằng sự dịu dàng"; "Dịu dàng của con quái vật"; "Kỷ niệm dịu dàng mềm mại"; "Ống khói dịu dàng"; "Lời khai vị dịu dàng"; "Căn phòng dịu dàng mùi hương long não”; "Em đóng cửa dịu dàng"... Nhà thơ đã tạo cho khái niệm "dịu dàng" những biểu cảm mới, sự đa nghĩa, rất đặc trưng như khổ thơ sau:

 

“Những ngày như vậy được gọi là tình yêu,

liên hệ với phân tử dịu dàng trong rào cản,

của thường ngày trong một bụi mận gai.”

(Hòn đảo)

 

Qua cánh cửa, qua những con đường mang tên "sự dịu dàng", nữ thi sĩ đã dẫn độc giả vào thế giới thơ của chị, lạ lẫm mà quyến rũ, tươi mới mà ám ảnh. Ta dễ dàng nhận ra trong thế giới ấy những hình ảnh giản dị, thân quen thường vẫn gặp, cùng sống và hân hưởng hàng ngày. Đó là những hình ảnh trong sinh hoạt của mỗi gia đình, như "căn phòng", "chiếc ghế màu đỏ tía", "chiếc gối mang họa tiết", "khăn trải bàn", "bông hoa huệ", "hoa tử đinh hương", "bông diên vĩ", "chiếc lông chim trĩ", "gói kẹo", "bánh ngọt", "cốc trà", "cây sáo cũ"... Hay có thể xa hơn trong tầm quan sát của chị là "người đánh xe ngựa", "khách du lịch", "những chiến binh", "cái cây", "con ong"... Nhưng không chỉ có thế, thơ chị còn mở cánh cửa nhìn ra những nỗi quan tâm lớn của nhân loại, như "núi lửa", "cuộc chiến tranh", "nơi tận cùng thế giới...

 

"Tôi được sinh ra vào một buổi sáng,

lúc mười một giờ kém mười lăm,

cảm nhận sự kiên cường của thế giới

tiếng khóc phá vỡ trật tự của nốt nhạc"

(Vụ mùa)

 

Nhà thơ đã viết về thời điểm chào đời của mình trong một bình minh. Câu thơ "cảm nhận sự kiên cường của thế giới" đã tiên báo cảm quan của Valentina về thế giới, mà sau này sự dịu dàng của chị sẽ làm thay đổi nó, làm cho nó đẹp hơn, bình yên hơn. "Trật tự của nốt nhạc" mà nhà thơ vừa nhắc, phải chăng là nhịp điệu của đời sống đang diễn ra làm thay đổi trật tự của thế giới ngày nay, với những xu hướng đa cực, đa trung tâm, sự nổi lên của chính trị cường quyền, của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, chủ nghĩa dân túy...

 

Điều bất ngờ trong thơ Valentina Novković là sự hoán chuyển vị trí, hóa thân giữa các hình ảnh, nhân vật. Sự hoán chuyển ấy chính là chìa khóa mở những cánh cửa vào ngôi nhà thơ của chị, cho người đọc chiêm ngắm một thế giới khác đồng dạng, trong suốt và lung linh hơn thế giới mà họ đã sống, đã trải nghiệm, một thế giới hiện ra rất đỗi dịu dàng.

 

"bạn không biết tôi cũng giống mặt trăng

biết rất rõ về một bông hoa súng."

(Bức tranh toàn cảnh về nỗi u sầu)

 

Nhà thơ dường như nhìn thấy linh hồn của bất kỳ đồ vật, cảnh vật nào hiện ra trong thơ mình. Như một nhà thấu thị, chị đã nhìn thấy chúng chuyển động trong quá khứ, ràng buộc, xâu chuỗi với hiện tại và cả tương lai. Ở đây, nhà thơ hiện hữu như trung tâm của thế giới, để mọi âm thanh, tiếng vọng của đời sống dễ dàng dội về trái tim giàu mẫn cảm, tinh tế của chị:

 

"Khi bạn bình tĩnh thay nước chiếc bình không hoa

lắng nghe bao lần tiếng con quạ gõ trong vô vọng."

(Hòn đảo)

 

Sự mẫn cảm, tinh tế chính là hạt nhân của một nguyên tử có tên Valentina Novković. Những "hạt nhân" ấy được sinh ra từ tài năng, nhãn quan đặc biệt của nữ thi sĩ. Những hình ảnh và mối tương liên trong thơ chị đã tạo ra hấp lực mạnh lôi cuốn người đọc. Trong bài thơ "Sự cần thiết", nhà thơ đã tạo ra từ trường riêng, mà bất kỳ điều gì hiện ra trong khoảng không ấy đều như được "nhiễm từ tính". Những thi ảnh ở đây xuất hiện một cách đầy bí ẩn, hấp dẫn, và từ tính ở đây chính là sự dịu dàng.

 

"Mọi âm thanh không vào được trong em

chỉ vương lại trên ghế bành hạ thấp";

 

"sự dịu dàng như hạt mưa chất chồng

và đến lúc, người khôn ngoan đã biết..."

 

Sự dịu dàng hiện ra tựa màn sương sớm tinh khôi và huyền hoặc phủ trùm lên tập thơ này. Những hình ảnh trong "màn sương" ấy thường xuất hiện tỏ mờ, có lúc độc giả thấy chúng thấp thoáng, lô xô, chấp chới...

 

"Đời muôn vẻ có hình bát giác

Đang lấp đầy cuộc sống mong manh."

(Ba lần tháng Năm);

 

“Từ bóng tối chúng ta sinh ra tia sáng

Trong nỗi đau như kính đổi màu”

(Những điều (không) cần nói – VI)

 

Và nhiều khi, sự chuyển dịch của chúng lại hiện ra rõ nét, thật gần gũi. Hình ảnh dưới đây cho thấy, ta như có thể chạm vào "giọt sương", nghe được những thanh âm, biến ảo ngay trong tâm hồn mình.

 

"Trong bàn tay chung thủy đợi chờ,

một giọt sương hồng lên trong mắt".

(Sương mù)

 

Tình yêu và sự dịu dàng trong thơ Valentina Novković luôn là sự tiếp nối, song hành, và thường hiện ra như một phép lạ cứu rỗi. Đặc biệt tình yêu trong thơ chị là sự thăng hoa của những cảm xúc ngọt ngào, cay đắng, và sự dịu dàng bao phủ lên những cảm xúc này, khiến những góc cạnh gồ ghề nhòe đi, mềm lại.

 

"Tình yêu biến lùm gai nhọn

Mọc lên thành những cây bông."

(Cuộc tình)

 

Ranh giới giữa những điều cần hoặc không cần nói trong tình yêu thật khó phân định. Nhà thơ dành cả một liên khúc "Những điều (không) cần nói" trong tập thơ này cho tình yêu, trong đó diễn tả sự vận động liên hoàn của đời sống con người và vạn vật, mà tình yêu giúp mỗi người được hoàn thiện mình, được hạnh phúc và phước lành. Ngôn ngữ thơ ở liên khúc này vừa tượng trưng vừa trừu tượng, ẩn giấu những bí mật cần được giải mã.

 

"Mùi hương thảo mộc

Thoảng mà lâu bền

Mà mỗi hạt giống

Tự nguyện mọc lên."

 

Những trang thơ tình của Valentina mang những mật mã mà không quá bí hiểm, nó vẫy gọi người đọc bằng sự dịu dàng và tinh khôi, vang động và tinh tế:

 

"Trong trái tim mỗi người

Lắng nghe và đã biết

Bản tình ca bất tuyệt.";

 

"Em giấu câu thần chú ngát thơm

Trong tán dâu rừng, trong đám dương xỉ

Để nếu quên chúng ta sẽ nhớ."

 

Thơ Valentina Novković cho thấy, sự dịu dàng không chỉ là vẻ đẹp, mà còn là hấp lực mạnh mẽ thay đổi đời sống này.

 

"Chúng ta cùng chung một tiếng thở dài,

Sự dịu dàng khác nhau không giới hạn.

Từ bóng tối chúng ta sinh ra tia sáng"

 

Vẻ đẹp mang thiên tính nữ trong thơ Valentina cho thấy chiều sâu tâm hồn người phụ nữ Serbia, dịu dàng mà cuốn hút hiện ra trong những vần thơ gai góc, cứng cỏi trong tập thơ này. Vẻ đẹp ấy là sự pha trộn giữa nét tinh hoa, quý phái của Đông Âu với sự quyến rũ đậm chất Địa Trung Hải. Độc giả Việt Nam được chiêm ngưỡng vẻ đẹp này qua những biểu tượng trong trẻo, tinh tế trong thơ Valentina Novković:

 

"Xin hãy hiện tồn như nụ hôn đau

trong công viên bên con đường nhỏ

Ngày ấy em mặc một chiếc váy đỏ

Và mang đôi giày có dải ruy băng."

(Đăng ký)

 

"Ngày mưa anh vẽ những cánh buồm bằng mây

Chúng ta bước vào cuộc hành trình kỳ lạ

Đến xó xỉnh đầu tiên, những gói kẹo,

Đến một chiếc xe điện

Chỉ dừng trên Mặt trăng."

(Những điều (không) cần nói)

 

Sự dịu dàng trong thơ Valentina Novković đang thay đổi thế giới. Chúng ta đang sống trong một thế giới biến động, bất ổn, đầy rủi ro... Sự dịu dàng hiện ra qua những câu thơ tuyệt đẹp ở tập thơ này đã đẩy lùi bóng ma của chiến tranh, của khủng bố, của xung đột tôn giáo, của kỳ thị sắc tộc...

 

“Trong mắt người khác ta nhận ra nỗi đau

Trong vết thương đang mau lành trở lại.”;

(Người bảo vệ nước)

 

“‘Tất nhiên có’ không bao giờ vô vọng

Dù mỏi mệt nhưng vẫn luôn cố gắng

Chúng ta cùng kết nối biển khơi

Dòng hải lưu mở những chân trời.”

(Ba lần Tháng Năm)

 

Mới đây, phóng viên của tạp chí Polis Magazino (Hy Lạp) đã đặt câu hỏi cho Valentina Novković, rằng chị "Hãy nói điều ước cho năm 2024". Chị trả lời: “Tôi muốn tất cả chúng ta sống bình yên trong tình yêu, đó là điều duy nhất có ý nghĩa. Đó là ý nghĩa của sự tồn tại”. Điều ước của Valentina cũng là mong ước, khao khát của tất cả chúng ta, của các dân tộc trên thế giới.

 

Thơ Valentina Novković đã được dịch sang tiếng Việt từ năm 2022, đăng trên một số tờ báo và website văn học. Đây là tập thơ đầu tiên của chị do tôi dịch từ phiên bản tiếng Nga, có tham khảo bản tiếng Serbia. Thơ Valentina hiện đại, giàu bản sắc văn hóa Đông Nam Âu, kết hợp những tinh hoa thơ ca của phương Tây với phương Đông, ngôn ngữ thơ giàu biểu cảm mà giản dị... Theo thiển ý của người dịch, tập thơ "Giải mã sự dịu dàng" là minh chứng cho sự thành công của quá trình đổi mới thơ hiện nay trên thế giới, trong đó có thơ đương đại chúng ta.

 

Trở lại với sự dịu dàng, tựa như xương sống, như dòng sông xuyên suốt tập thơ này. Tôi xin dẫn câu nói của Mẹ Teresa thay cho lời kết bài viết: "Lòng nhân ái đã làm thay đổi đức tin nhiều người hơn là nhiệt huyết, khoa học hay tài hùng biện. Tính chất thánh thiện phát triển rất nhanh ở nơi có lòng nhân ái. Nhân loại bị lạc lối vì thiếu sự dịu dàng và lòng nhân ái. Đừng quên rằng chúng ta cần đến nhau."*.

 

Hải Phòng, 30/5/2024

M.V.P

 

 

_______________

* "Kindness has converted more people than zeal, science, or eloquence. Holiness grows so fast where there is kindness. The world is lost for want of sweetness and kindness. Do not forget we need each other." (Mother Teresa)

(Nguồn: https://user.xmission.com/~westra/kindnqu2.html)

 

 

 

Bìa tập thơ "Odgonetke nežnosti" (Giải mã sự dịu dàng) bằng tiếng Serbia

 

 

 

 

 

 

 

BÀI KHÁC
1 2 3 
image advertisement
image advertisement

image advertisement
image advertisement




























Thiết kế bởi VNPT | Quản trị