Cảm nhận bài thơ “Vô tình trong nắng sớm”

Với cháu Nguyễn Thị Quỳnh

Maivanphan.com: Chiều hôm qua, 30/10, trong buổi trò chuyện với học sinh trường THPT Chuyên Trần Phú, Hải phòng, tôi được cháu Nguyễn Thị Quỳnh - học sinh lớp 12 chuyên Văn trao cho phong thư gồm 11 trang viết tay. Cháu Quỳnh đã bình bài thơ “Vô tình trong nắng sớm” của tôi và viết thêm những dòng tâm sự. Tôi rất vui và cảm động bởi bài thơ nhỏ của mình đã được lọc qua một tâm hồn trong suốt, tơ non và thánh thiện. Xin chia sẻ với các bạn yêu thơ món quà ý nghĩa này!

Bác trân trọng cảm ơn cháu Quỳnh! Chúc cháu học giỏi và đạt được ước nguyện trong kỳ thi sắp tới!

Mai Văn Phấn

Hải Phòng, ngày 30 tháng 10 năm 2023

Gửi bác Mai Văn Phấn,

Thư này của cháu chỉ là những dòng viết nhỏ nhặt gửi tới bác, về niềm yêu thích của cháu dành cho vần thơ của một con người rất mực chân phương và giản dị đối với cháu. Sẽ không phải những lời bình mang tính học thuật như nhiều người khác, vì cháu chỉ là một đứa trẻ yêu lắm cái nhẹ nhàng và gần gũi của bác mà thôi. Cháu cũng mong rằng khi bác đọc những dòng chữ này sẽ bỏ qua cho những suy nghĩ có chăng non nớt của cháu về bài thơ “Vô tình trong nắng sớm” in trong tập “Vừa sinh ra ở đó”.

Quả thực cháu biết bác qua bài thơ "Con chào mào". Hình ảnh của chú chim nhỏ nhắn ấy với tiếng hót đặc biệt và cả cái vỗ cánh bay ở cuối bài khiến cháu phải tìm đọc thơ bác nhiều hơn. Và ngay từ tên tập thơ mà cháu chọn cũng là một sự tình cờ. Có cái gì vừa mới ra đời, vừa mới xuất hiện ở trái đất này chăng, hay chỉ là một điều gì bất ngờ vốn tồn tại, hiện hữu và chỉ mới “sinh” trong tâm trí bác khi đặt bút viết. Cháu tò mò lắm về trang thơ sắp mở ra ở cánh cửa phía trước đây, bởi cháu muốn tiếp cận một người từ ngôn ngữ của người ấy, bằng tâm tư người gửi vào trang viết. Và quả thực, cháu không hề hối hận khi cất bước sang phía bên kia cánh cửa, không gian đa chiều mở ra với toàn những sự vật bình dị, nhỏ nhoi, với xúc cảm về vạn vật bé xíu mà đặc biệt. Cháu lướt ngay đến “Vô tình trong nắng sớm”, chỉ vì trực giác của cháu thôi, bởi cháu thích những tia nắng đầu ngày, một biểu tượng cho sự trong sạch và vô cùng thuần khiết.

Như một thói quen bấy lâu, cháu chậm rãi đọc từng dòng chữ. Điều đặc biệt là, theo dòng âm thanh, trường liên tưởng cứ lần lượt hiện ra trong cháu. Trước nhất là không gian của một vùng núi cao rộng mở, khoáng đạt, khung cảnh cứ trong xanh mãi, bao la mãi, bất tận mãi trong tâm tưởng của cháu, nhưng tầm mắt lại chỉ chú ý vào một vài điểm nhỏ, dẫu vậy vẫn đăng đối trong ánh nhìn:

Nước đọng dưới chân núi
Một viên cuội nằm trên phiến đá cao
Không chớp mắt trong tinh khôi, yên tĩnh

Kìa những giọt nước long lanh dưới chân núi, lẩn khuất chìm vào những tầng lá non. “Nước đọng” lại, tựa như một thành quả diệu kì của tạo hóa sau màn đêm lắm sương mù. Đưa tầm mắt nhìn vào những giọt nước, những sự vật dường như vô danh, vô nghĩa, không tồn tại trong con mắt của người thường, cháu băn khoăn về nhãn quan của bác khi đến với vùng đất ấy, khi cất tiếng thành lời thơ ấy. Với một tâm thế gợi mở ngay từ tiêu đề bài thơ, cháu dường như thấy cả cái long lanh, cái rung rinh của giọt sương trên tán lá, phản chiếu lại toàn bộ những gì là tinh khôi của thế gian này. Và tại đây, nước có lẽ đã phản ánh đôi mắt của con người nhìn tới nó, có lẽ cũng thanh lọc lại một cái nhìn, một tâm hồn. Cúi xuống nhìn sự vật ở tầm thấp, nhưng cũng phóng mắt lên những tầng cao của “phiến đá”, của “viên cuội”. Đá cuội không có cái lấp lánh như nước kia, nhưng nó mang đặc tính trơn lì và sáng nhẵn, và quả thực nhìn tới nó phải là một người rất mực để tâm tới những sự vật tầm thường. Người trở lại với thiên nhiên để soi chiếu và chú tâm tới mọi sự vật nhỏ bé, tầm thường để tìm lấy sự bình thản, an nhiên của tâm hồn. Hòa mình vào thiên nhiên để tận hưởng thiên nhiên, tập trung vào những sự vật nhỏ bé để thấy mình cũng nhỏ bé, và rồi “Không chớp mắt trong tinh khôi, yên tĩnh”. Con người yên tĩnh đồng thuận với thiên nhiên yên tĩnh, chúng ta lấy tâm thế tinh khôi để đối thoại cùng thiên nhiên tinh khôi. Đó phải chăng là thái độ của một người lánh đục về trong, có được sự an nhiên giữa dòng chảy tấp nập của đời thường bên ngoài? “Cánh đồng văn học” của bác không nảy mầm những xa vời của miền đất xa xôi lạ lẫm nào khác, mà trở về quy tâm với những gì là bản chất, là cốt lõi thanh cao của tâm hồn. Dáng dấp của con người được kí thác ở thiên nhiên, cùng với thiên nhiên rộng lớn mà chấm một điểm nhỏ nhoi. Và ngay sau ấy, bác phát hiện một sự thật trong quang cảnh:

Đêm qua ở đây có mưa
Ai đã ngồi kia trước hay sau mưa nặng hạt

Lời tự sự trong thơ đã kể về một nhận thức bất ngờ về cơn mưa đêm qua. Không phải là sự miêu tả rõ ràng cơn mưa, mà bác chỉ nói ra một hiện tượng tự nhiên ở đó, cho phép những người đọc như cháu mường tượng ra không gian của riêng mình. Sẽ là sự tươi mới chăng, sẽ là hương thơm ngai ngái chăng, sẽ là chút cầu vồng lấp ló chứ? Cháu miên viễn trong liên tưởng của chính mình, và lại bất ngờ bắt gặp đại từ phiếm chỉ “ai”. Là một người nào đó, một kẻ nào đó, nhưng mọi thứ đều không quan trọng, chỉ là một bóng dáng thấp thoáng “trước hay sau mưa nặng hạt”. Thiên nhiên tưới tắm dãy núi, trong ấy con người chỉ là một sự vật không xác định. Người có ướt không, có ánh lên vẻ tinh khôi như cây cỏ? Người có thấy cái yên tĩnh kia không, có nâng niu chúng mà nhẹ nhàng rời đi và để lại chút thấp thoáng dáng dấp? Mọi thứ dường như chỉ còn lại chút vương vấn của sự có mặt, thiên nhiên chiếm lĩnh và làm chủ, thâu tóm toàn bộ sự chú ý của người còn lại lúc này, với tất cả vẻ đẹp thanh sạch của nó.

Đoạn thơ tiếp, nỗi nhớ chợt xuất hiện, không có một lí do nào, không vin vào cái cớ nào, thuận theo “tự nhiên” mà “nhớ, rất nhớ”.

Tự nhiên nhớ em, rất nhớ
Anh không dám nhìn đi nơi khác
Để trời xanh ngấm xuống gót chân

Chính cảm xúc “nhớ” đột nhiên xuất hiện này đã khiến chủ thể trữ tình dè dặt, ngập ngừng và rồi quyết định không nhìn đi nơi khác. Nhân vật “Em” được nhắc tới là ai? Là một người ở phương xa chợt hiện về trong tâm trí, hay là một “em” của thiên nhiên trong tâm tưởng? Nhìn vào “nước đọng” và “viên cuội” kia tức khắc sẽ nhớ “em” ư? Cháu không xác định nổi, cũng không đủ chứng cứ để xác minh. Chỉ biết rằng dòng cảm xúc của người cứ tuôn theo dòng liên tưởng, rằng không có vật cản nào ngăn cảm xúc thơ tuôn trào. Trực giác của người cầm bút ấy, trực giác của cháu không đủ khả năng biện giải, chỉ biết rằng cái nhìn tập trung toàn tâm toàn ý kia đã dẫn dắt cho một luồng suy nghĩ minh bạch hơn ở sau nữa:

Từng mưa to, mưa rất to
Tắm táp cho viên cuội nhỏ
Chỉ riêng hình ảnh này
Đã làm anh yêu đời mê dại

Mưa, một đồng vị của nước đã xuất hiện, thực hiện nhiệm vụ thanh lọc vạn vật, bao gồm cả “viên cuội nhỏ”. Điệp ngữ “mưa to” nhấn mạnh vào một hiện tượng đáng sợ của thiên nhiên, rằng mưa sẽ rơi mạnh xuống đất núi, sẽ táp vào cây rừng, sẽ va đập với phiến đá. Nhưng có hề gì, bởi viên cuội vẫn còn đó, vẫn mạnh mẽ đương đầu, vẫn kiên trì trong dạng hình trơn nhẵn, sáng bóng. Viên cuội không phải hứng chịu mưa mà tận hưởng mưa, không sợ hãi mưa mà ham thích mưa. Có hình bóng của con người trong đó không, cùng một tâm thế sẵn sàng với thử thách, nghênh đón mọi bất ngờ? Bởi thế chăng, mà bác “yêu đời mê dại” từ hình ảnh ấy. Tin tưởng đi thôi, rằng mưa sẽ gột rửa và tưới tắm vạn vật. Lạc quan đi thôi, nước non sẽ cuốn trôi mọi bụi bặm và muộn phiền. Quý mến đi thôi, đất trời sẽ đón nhận và thanh lọc, trả mọi thứ trở về với trạng thái trinh nguyên và trong sáng. Niềm yêu đời xuất hiện, mở đường cho sự thức tỉnh hoàn toàn về vạn vật, nâng cảm xúc của người lên trạng thái cao nhất:

Hình như nắng sớm đang phủ lên đỉnh núi
Làm trong suốt lòng đất, lòng cây.

Bước khỏi cơn mưa, núi non mang một diện mạo hoàn toàn mới là thế, nhưng đến tận khổ cuối đây, “nắng sớm” mới dần ló rạng, “đang phủ lên đỉnh núi”. “Vừa sinh ra ở đó” một nguồn ánh sáng đầu ngày, mọi thứ vẫn “đang” diễn ra, từng bước lộ diện và lọt vào tầm mắt thi sĩ. Chứng kiến những ray nắng xuyên qua kẽ lá của núi rừng, nhìn ngắm lớp màu mới phủ lên không gian, màu sắc ấm áp lan tỏa và nhảy nhót trên từng sự vật, ấy là một sự va đập mạnh mẽ trong giác quan của con người. Không chỉ thế, nắng còn bao phủ, ấp ôm không gian, trong ấy con người cũng là một phần tử. Được bao bọc trong nắng luôn cho người ta một sự khoan khoái diệu kì, để nghe cái yên tĩnh của khung cảnh, cũng là nghe thấy sự yên tĩnh của lòng mình. Đôi mắt và tâm hồn của con người đã được tưới tắm, bỏ lại mọi u ám và tạp niệm để hoàn toàn thả mình vào thiên nhiên. Bước chuyển của nắng được diễn tả qua từ ngữ “hình như”, phải chăng nó nhỏ nhặt, tinh vi đến mức chính nhà thơ cũng không thể khẳng định, chắc chắn. Phải chăng nó nhẹ nhàng và dịu ngọt đến mức ít ai nhận ra, và bác cũng muốn khơi mở một khoảnh khắc tiền tri ngộ để người đọc tự liên tưởng thế giới của mình? “Làm trong suốt lòng đất, lòng cây” là một ý nghĩa bất ngờ từ “nắng sớm”, màu sắc đang làm tan đi màu sắc, cái có thể cảm nhận được đang vô hình hóa cái cũng có thể cảm nhận. Nhưng chính sự “trong suốt” lại là sự trở về với nguyên dạng của sự vật, trở về với những sắc thái ban đầu của thuở sơ khai. Không có gì sinh ra và cũng không có gì mất đi, chỉ có nhãn quan con người biến đổi. Cốt lõi, bản chất của mọi vật đều “trong suốt”, vô sắc, vô thanh với những khoảng trống. Trước đây ánh sáng chiếu vào sẽ làm rõ sự vật, sẽ khúc xạ với mảng màu nhưng giờ đây, chúng đi ngược lại với toàn bộ nhận thức của chúng ta trước đó. Con người, trong một tâm thế hòa cùng thiên nhiên, xa rời mọi tạp niệm vấn vít với đời sống thế tục, gieo vào tâm khảm mình một hạt mầm mới, hạt mầm “trong suốt” mà vững vàng, chắc chắn vươn mình trên đỉnh núi, hứng giọt “nắng sớm” và lấp lánh cùng cỏ cây.

Những tâm sự của cháu lúc này chỉ là những dòng chữ tản mạn đi tìm một thế giới cho chính mình từ “Vô tình trong nắng sớm”, quả thực cháu không có gì hơn một đôi mắt sáng trong nhìn về vạn vật xung quang mình. Đứa trẻ trong cháu ngây ngô để trò chuyện cùng tạo hóa, và cháu cũng tin rằng có một điều gì “vừa sinh ra ở đó” đang tái lập một trái tim, hồi sinh một tâm hồn.

30.10.2023

N.T.Q

Vô tình trong nắng sớm

Nước đọng dưới chân núi

Một viên cuội nằm trên phiến đá cao

Không chớp mắt trong tinh khôi, yên tĩnh

Đêm qua ở đây có mưa

Ai đã ngồi kia trước hay sau mưa nặng hạt

Tự nhiên nhớ em, rất nhớ

Anh không dám nhìn đi nơi khác

Để trời xanh ngấm xuống gót chân

Từng mưa to, mưa rất to

Tắm táp cho viên cuội nhỏ

Chỉ riêng hình ảnh này

Đã làm anh yêu đời mê dại

Hình như nắng sớm đang phủ lên đỉnh núi

Làm trong suốt lòng đất, lòng cây.

(Rút từ tập thơ "Vừa sinh ra ở đó", NXB Hội Nhà văn, 2013)

Thư của cháu Nguyễn Thị Quỳnh