Nguyễn Cảnh Nhu

Đọc bài thơ “Thuốc đắng" của Mai Văn Phấn

(Viết nhân ngày “Đàn ông” ở Đức )

THUỐC ĐẮNG

(Cho Ngọc Trâm)

Cơn sốt thiêu con trên giàn lửa

Cha cũng có thể thành tro nữa

Thuốc đắng không chờ được rồi

Giữ tay con

                   Cha đổ

Ngậm ngùi thả lòng chén vơi...

Con ơi! Tí tách sương rơi

Nhọc nhằn vắt qua đêm lạnh

Và những cánh hoa mỏng mảnh

Đưa hương phải nhờ rễ cay.

Mồ hôi keo thành chai tay

Mùa xuân tràn vào chén đắng

Tuổi cha nước mắt lặng lặng

Sự thật khóc òa vu vơ.

Con đang ăn gì trong mơ

Cha để chén lên cửa sổ

Khi lớn bằng cha bây giờ

Đáy chén chắc còn bão tố.

Mai Văn Phấn

Lời bình của Nguyễn Cảnh Nhu:

Tôi đọc bài thơ “Thuốc đắng” của Mai Văn Phấn từ hồi phải lên tận thủ đô Berlin để có thể mua được một tờ báo mới nhưng thực ra thì tin đã cũ, nghĩa là vào một năm nào đó của thế kỉ trước. Dịp ấy con gái đầu của chúng tôi mới sang đây không quen thời thiết lạnh nên đã bị viêm phổi, sốt rất cao, may mà cấp cứu kịp, một cú hết hồn. Ngoài việc “Thuốc đắng” là một bài thơ hay thì đây cũng là lí do mà tôi thích đọc bài thơ này đến thuộc lòng.

Trong cuộc sống cũng như trong văn chương, người ta nói nhiều đến tình mẫu tử, những công lao và sự hi sinh của người mẹ trong việc nuôi dưỡng con cái. Nhưng cũng có nhiều câu chuyện ca ngợi tình phụ tử. Trong ca dao đã có câu:

Công cha như núi Thái Sơn…

Vương Ông trong truyện Kiều, khi biết con phải bán mình đã đau xót đến nỗi không còn thiết sống nữa. Thúy Kiều phải dùng những lý lẽ rất khôn ngoan mới đưa đươc ông tỉnh lại do bị cơn dày vò làm cho mê man:

Thà rằng liều một thân con,

Hoa dù rã cánh, lá còn xanh cây.

Nhân vật trong “Thuốc đắng” là hai cha con. Đứa con (không rõ trai hay gái, nhưng đầu đề tặng Ngọc Trâm thì chắc là viết cho con gái) còn rất nhỏ, chưa đủ nhận thức để hiểu được tác dụng của việc uống thuốc, mà người lớn phải giữ tay chân, rồi pha thuốc vào chén để đổ cho cháu uống.

Người cha, nếu ta đọc đoạn thơ:

Mồ hôi keo thành chai tay

Mùa xuân tràn vào chén đắng

Tuổi cha nước mắt lặng lặng

Sự thật khóc òa vu vơ.

Có thể hiểu là một người đàn ông không còn trẻ trung nữa, anh cũng trải qua những năm tháng cực nhọc để mưu sinh, một con người chín chắn trong suy nghĩ, giàu cuộc sống nội tâm và có phần muộn đường con cái.

Mở đầu là hai câu thơ:

Cơn sốt thiêu con trên giàn lửa

Cha cũng có thể thành tro nữa,

Tác giả đã làm cho người đọc thật sự sửng sốt. Đó là cảnh tượng người cha ôm đứa con trong lòng khi cơn sốt đang lên hầm hập, nóng đến mức người cha tưởng như có giàn lửa đang cháy quanh con mình. Ta như nghe những tiếng kêu đến xé lòng của một người đàn ông: cơn sốt mà cướp mất con thì cha sống làm gì nữa, con ơi! Tình thế đã bắt buộc phải đổ thuốc đắng cho con uống.

Tôi có một cái tật (có lẽ cũng nhiều người mắc phải), mỗi khi đọc mấy câu mở đầu một bài thơ thấy không hay là bỏ cuộc, không đọc nữa. Ngược lại đọc hai câu mở đầu bài “Thuốc đắng” thì không thể không đọc tiếp.

Đã làm cha, làm mẹ chắc hẳn ai cũng trải qua những giờ phút bồn chồn, lo lắng những lúc con ốm đau, nhất là những lúc con nguy kịch. Những câu thơ diễn tả tâm trạng ấy trong bài “Thuốc đắng” thật xúc động:

Con ơi! Tí tách sương rơi

Không biết có phải cái đêm mà tác giả chứng kiến cảnh người cha trông chừng con ốm vào đúng hôm trời tạnh hay không, nhưng phải nói rằng câu thơ thật sáng tạo. Nếu viết: “Con ơi! Tí tách mưa rơi”, câu thơ chỉ ở mức bình thường. Nhưng ở đây chữ SƯƠNG đã nâng tầm câu thơ lên rất cao. Sương phải đọng trên ngọn cỏ,lá cây một lúc lâu mới thành giọt để rơi được, mà rơi cũng rất nhẹ, con người phải rất tâm trạng mới nghe được. Có lẽ khi buồn lo thì bản năng nghe nhìn của người ta cũng nhạy hơn lúc bình thường. Một quan sát thật tinh tường. Tiếp theo lại một câu thơ hay nữa:

Nhọc nhằn vắt qua đêm lạnh

Sương rơi tí tách thì cũng phải lúc trời gần sáng, mới có nhiều sương như vây. Người cha đã thức thâu đêm bên con nhỏ. Trong cái đêm bồn chồn lo lắng ấy thì mọi cử chỉ, hành động đều bộc lộ sự nhọc nhằn. Nhọc nhằn đứng dậy, nhọc nhằn rót cốc nước, nhọc nhằn ngồi xuống, nhọc nhằn… Chữ “vắt” ở đây cũng rất hợp và hay, nó thể hiện sự yếu ớt, khó khăn của một hành động.

Thật ra để miêu tả tâm trạng của người cha chỉ cần hai câu thơ ấy là đủ. Nhưng nghĩ đến việc làm bất đắc dĩ của mình là phải bắt ép con uống thuốc, người cha muốn nói cho con hiểu nhưng cái chính là cũng để trấn an lòng mình:

Và những cánh hoa mỏng mảnh

Đưa hương phải nhờ rễ cay.

Hoa nở trên cành cây. Cây phải có rễ, rễ nằm ở dưới đất, không thấy được. Để có được những cánh hoa mỏng mảnh, tỏa mùi hương thì cái rễ ấy đã phải chịu bao khó khăn và cay đắng.

Con đang ăn gì trong mơ

Cha để chén lên cửa sổ

Khi lớn bằng cha bây giờ

Đáy chén chắc còn bão tố.

Tôi rất thích bốn câu kết này. Nó vừa giản dị, vừa cho độc giả biết được cháu bé đã qua cơn nguy kịch, nhưng quan trọng hơn cả là nó phản ánh đúng tâm lí của người trong cuộc. Khi con người ta trải qua một sự kiện lớn, dù vui hay buồn, biết chắc rằng mình không bao giờ quên được, nhưng người ta vẫn muốn có một vật chứng. Cái Medail của giải thi đấu, hoặc viên đạn được lấy từ trong người ra… Ở đây người cha cất cái chén lên cửa sổ để mai sau những hạt của viên thuốc còn đọng ở đáy chén làm minh chứng cho cái đêm kinh hoàng đầy bão tố của hai cha con.

Nói chung, “Thuốc đắng” là một bài thơ hay, có những câu rất hay, mở đầu và kết thúc rất ấn tượng. Nhưng tôi cho rằng, câu thơ “ Sự thật khóc òa vu vơ” không hợp với bài này, nó giống như một con chim bị lạc vào đàn khác vậy.

Männertag 2019

NCN