Bùi Đức Ba
Tranh của Tom Eckert
Sự tĩnh lặng thăng sáng
(Cảm nhận bài thơ “Đá trong lòng suối” của nhà thơ Mai Văn Phấn)
Đá trong lòng suối
Lặng yên cho nước chảy
Xối xả lâu lạnh toát mình đá
Mùa Xuân đấy sao?
Dây hoa leo đường mòn
Tiếng chim dội xuống róc rách
Bóng cây xao động tảng đá lúc râm lúc nắng
Sắc hoa dại kia sao bình yên mãi được
Đá nhắm mắt an nhiên nước cuốn
Mấy con voọc chà vá chân xám
Lại làm bóng cây dâng cao dập dềnh
Mưa bụi bay lung tung
Thấm ướt nơi sâu kín nhất
Mây dừng nơi mây
Mùi ổi chín thơm len lỏi trong rừng
Một con nhím xù lông bất động
Hơn hết lúc này
Ai hãy ở yên chỗ đó.
Mai Văn Phấn
Lời bình của Bùi Đức Ba:
Khác với thơ Đường, bài thơ "Đá trong lòng suối" của Mai Văn Phấn
viết theo thể tự do, tuy rằng thiên nhiên cảnh vật vẫn là thi liệu, là cảm hứng
nhưng nó không phải đề tài ngâm vịnh. Bài thơ không cần chấm câu (nói chính xác
là có một dấu chấm), không vần, không cần đăng đối, chỉ tuân thủ nhạc điệu tâm
hồn và dụng công vào chữ để trình bày ý tưởng thẩm mỹ của nhà thơ, mang đặc
điểm phong cách ngôn ngữ thơ của Mai Văn Phấn. Thi pháp của "Đá trong lòng
suối" thể hiện một hướng tìm tòi cách tân thơ, điều mà các nhà thơ đương
đại Việt Nam với khuynh hướng khác nhau, không mệt mỏi trên bước đường thể
nghiệm đổi mới, sáng tạo nghệ thuật.
Mở đầu thi phẩm và là xuất phát của cảm hứng, thơ hướng về hiện tượng thiên
nhiên vô thức với liên tưởng khá mới mẻ về "đá trong lòng suối":
Lặng yên cho nước chảy
Xối xả lâu lạnh toát mình đá
Và rồi, qua cảm nhận trực giác, sau câu hỏi tu từ "Mùa xuân đấy
sao?", cảm hứng được đẩy tới, thơ tuôn trào tự do như trần thuật ngẫu
hứng. Bức tranh thiên nhiên mùa xuân nơi rừng sâu hiện lên, lôi kéo mọi giác
quan của người đọc tiếp nhận cảnh vật trong không gian đa chiều sống động, từ
thấp đến cao, từ gần đến xa và cả "nơi sâu kín nhất". Điều cần nói là
nhà thơ Mai Văn Phấn khi miêu tả mùa xuân đã thoát ly những hình ảnh công thức
sáo mòn (hoa đào, hoa mai nở...) của thơ cổ để chiếm lĩnh vẻ đẹp tự nhiên, mộc
mạc, đa sắc màu. Và nữa, một chùm hình ảnh sống động, nói tiếp nhau về hoa
rừng, tiếng chim, mưa bụi bay, thơm thơm mùi ổi... đều hoà quyện trong trường
nghĩa mùa xuân nơi núi rừng, làm cho bức tranh thơ hiện hình trong vẻ nguyên sơ
tinh khiết, không trộn lẫn.
Hình ảnh đá trong lòng suối lần thứ hai được đặc tả bằng phép nhân hoá giàu
suy tưởng: "Đá nhắm mắt an nhiên". Mấy chữ "nhắm mắt an
nhiên" mang nghĩa ẩn dụ, gợi tư thế "thiền", tịnh tâm, thảnh
thơi, bình lặng với tâm thế an nhiên tự tại. Cái tâm thế mà đá trong lòng suối
mặc cho "nước cuốn" là cùng dòng mạch với ý thơ của câu đầu bài
"Lặng yên cho nước chảy" và hoàn toàn tương ứng với lời nhắn nhủ bình
dị của thi nhân, cũng là lời của đá làm cho cấu tứ của bài thơ chặt chẽ, tô đậm
chủ đề:
Hơn hết lúc này
Ai hãy ở yên chỗ đó.
"Ở yên chỗ đó" như đá "an nhiên" kia để không phá vỡ
cảnh quan của thiên nhiên tạo vật, của rừng xuân, của đời sống và cái đẹp. Cảnh
quan ấy như đời sống đa dạng của con người, xã hội vô cùng phong phú. Hãy để
cho vạn vật tồn tại với dáng vẻ hồn nhiên, xin đừng can thiệp. Làm như thế cũng
là để nâng niu, bảo vệ và chiếm lĩnh cái đẹp. Tứ thơ của "Đá trong lòng
suối" như vậy khá mới mẻ, bộc lộ tư tưởng giàu ý nghĩa nhân sinh, toả sáng
một vẻ đẹp của tinh thần Việt Nam thật đáng trân trọng.
B.Đ.B
(Báo Người Hà Nội số 25 + 26, ra ngày 22/6/2012)