Yêu để hóa thiên nhiên

 

 

Nhà thơ Như Bình

 

 

Mai Văn Phấn

 

Cuộc đổi mới trong văn chương đã giải phóng nhiều cây bút nữ Việt Nam khỏi những định kiến và cấm kỵ, mở đường cho họ tự do biểu đạt những tư tưởng phóng khoáng, đậm tính thời đại hơn về tình yêu. Như Bình là một trong những gương mặt tiêu biểu. Từ chặng đường văn xuôi giàu cảm xúc và hình tượng, ghi dấu sâu đậm trong văn chương đương đại qua những khám phá nội tâm con người giữa biến động thời cuộc, chị bước vào thế giới thơ ca như một sự tái sinh. Tập thơ “Sự im lặng biếc xanh” (Nxb. Hội Nhà văn, 2024) mới ra mắt của chị không chỉ thể hiện sự đổi mới trong tư tưởng, trong ngôn ngữ nghệ thuật mà còn mở ra chiều sâu thẩm mỹ, phản ánh những suy tưởng về tình yêu trong mối giao cảm giữa con người và thiên nhiên.

 

Trong thi tập này, Như Bình đã tạo nên tầng tầng lớp lớp cảm xúc về tình yêu, mỗi cảm xúc là một phần không thể tách rời của cái đẹp bất tận. Cái đẹp ấy đôi khi rực rỡ, mãnh liệt như cơn sóng ào ạt, cuốn người đọc vào những đam mê, khát khao sống và dâng hiến. Thơ chị ẩn chứa vẻ đẹp tinh tế từ những mâu thuẫn và đối lập. Đó là vẻ đẹp từ sự chia xa, những nỗi đau len lỏi giữa khoảnh khắc thăng hoa, hay những điều chưa trọn vẹn. Chính sự đối lập này tạo nên sức ám gợi, gieo vào lòng người đọc những tiếng vọng vô tận.

 

“hoàng hôn thả mặt trời xuống vớt em lên

em đỏ ối quả cầu cháy khát

nhưng đáy sóng nhớ em san hô nhớ em

rong biển đã ru em nghìn năm em chết

bơi ngược dòng những mù khơi

cơn bão về ngang hỏi em nhớ không

cơn dông bận đi xa không kịp trả lời

em bơ vơ trên sóng

đùa vui mặn đắng...”

(Sự im lặng biếc xanh 2)

 

Thiên nhiên, một nội hàm quan trọng trong thơ chị, không chỉ là bối cảnh hay hình ảnh ẩn dụ, mà là thực thể sống động, mang đậm triết lý và hòa quyện với con người. Tình yêu trong thơ Như Bình trở thành phương thức giúp con người tìm lại bản thể đích thực, hòa nhập vào vũ trụ rộng lớn, vượt qua ràng buộc hữu hình. Bài thơ “Rỗng không” tiêu biểu cho phong cách sáng tác của Như Bình, nó thể hiện trạng thái cân bằng độc đáo giữa hư vô và tồn tại – một khởi đầu của sự chuyển hóa thông qua buông bỏ và giải phóng khỏi những gánh nặng của đời sống.

 

"rỗng không, em bay như những vệt mây

em đổ vàng như những triền nắng óng

em lạnh tăm như nước đáy hồ

ngàn năm im lặng"

(Rỗng không)

 

Như Bình không phân tách con người và thiên nhiên, mà xem chúng như một thể thống nhất, nơi sự hòa quyện chính là hành trình đi tìm bản thể đích thực. Thơ chị là một hành trình chuyển dịch không ngừng từ bản năng nguyên thủy, không kiểm soát, sang trạng thái tỉnh thức, tĩnh tại; đó cũng là nơi giao thoa giữa bản năng và lý trí, gợi mở khát vọng yên bình.

 

"em không thể chạy đến tìm anh để nói với anh

thật ra em rất cô đơn

con thú hoang trong em rũ lông cụp đuôi lùi về phía bìa rừng

gục đầu thú tội

em không thể chạy đến tìm anh để ngã

vào cô đơn

thêm một lần nữa"

(Con thú)

 

"Con thú hoang trong em" là hình ảnh khiến tim ta nhức nhối, khắc họa sự đơn độc, bơ vơ và bế tắc. Ở đây ta thấy sự hoang hoải của tình yêu nhập vào sự hoang dã của thiên nhiên. Từ "con thú" đến "bìa rừng" đánh dấu quá trình thu mình, đối diện bản thân, từ cảm giác hoang mang đến nhận thức rõ về nỗi cô đơn và chiều sâu nội tâm. Chuyển dịch từ "em" đến "anh" lại là hành trình tìm kiếm kết nối, nơi bản thể con người hóa thân vào tự nhiên để khám phá sự hòa hợp. Hai chuyển dịch này song hành: một biểu đạt sức mạnh và bản năng, một chìm lấp trong cảm giác trống rỗng. Chúng giống như hai phía của mặt trăng – phía này phản ánh hy vọng và trọn vẹn, phía kia là nỗi sợ hãi và mơ hồ. Tấm gương hai chiều này tạo nên chiều sâu, sự phong nhiêu trong hành trình khám phá tâm lý và nghệ thuật của Như Bình.

 

Đoạn thơ dưới đây hé mở một tầng cảm xúc khác trong thơ Như Bình, bùng cháy như ngọn lửa rực rỡ, soi thấu không-thời-gian, khát khao vượt qua mọi giới hạn và nhấn mạnh tính phổ quát của tình yêu:

 

"em đã kịp yêu đâu

kẻ khát tình là em, yêu dại điên cũng là em,

yêu như tử vì đạo chỉ có thể là em

em nào đã kịp hôn và yêu như Eva thuở hồng hoang

ngọt ngào trái cấm

...

em muốn yêu và hôn

…

trăm năm

ngàn năm

mãi mãi."

(Viết về một nỗi sợ hãi)

 

Những ngôn từ như "kẻ khát tình là em", "yêu dại điên", "yêu như tử vì đạo" cho thấy một tâm hồn cháy rực vì yêu, đồng thời nhấn mạnh sự hy sinh, dâng hiến và cả nỗi dằn vặt khi yêu. Nhân vật "em" đã đốt cháy mình trong ngọn lửa đam mê, sẵn sàng vượt qua định kiến và mọi giới hạn để chạm đến sự thăng hoa. Sự dữ dội ấy dâng trào khát vọng, rồi lắng xuống trong nhịp chậm dài tựa như âm ba vọng mãi. Như Bình đã khéo léo dung hòa hai mặt đối lập, sự mãnh liệt của cảm xúc và tinh tế trong biểu đạt; tạo nên một cõi thơ sâu lắng và cháy bỏng.

 

"em có thể gãy cánh như con chim mơ về bầu trời

sẽ vỡ móng như con ngựa hoang bay trên mờ mịt lối"

(Âm thanh cuối);

 

"đôi khi em thật điên rồ

ước muốn khỏa thân trong đất nâu yên lặng

ai sẽ mở tiệc trên cơ thể em

để chú dế con thôi gục đầu trên ngực em bật khóc"

(Viết về cái chết).

 

Tình yêu trong thơ Như Bình hòa nhập với thiên nhiên như con người hòa hợp với đất trời. Vẻ đẹp của sự hòa nhập ấy dịu dàng, mơ hồ như sương sớm giăng trên cánh đồng, mặt nước... khơi gợi nỗi buồn man mác và nỗi nhớ không tên. Những thi ảnh chập chờn giữa thực và mộng, vừa chân thật đến nao lòng, vừa huyễn hoặc đến hoang mang; ở đó, thiên nhiên vừa là bối cảnh vừa là nhân vật đồng hành, lặng lẽ đối thoại với nỗi lòng con người.

 

"ôi đất nâu cũng mịn màng như em

thảng thốt như em

đắm đuối như em

muốn hóa thành mầm hoa bật lên nơi vắng lặng

một bông hoa kiêu hãnh giữa nắng trời"

(Trầm cảm)

 

Đó là những chuyển động tinh tế và dịu dàng trong không gian suy tưởng. Sau hành trình hoán chuyển và hóa thân, đất đai bỗng sống dậy, đồng điệu với cảm xúc của nhân vật trữ tình; nó không còn vô tri mà biết "thảng thốt", "đắm đuối". Đất hòa vào "em", khát khao hóa thành "mầm hoa bật lên nơi vắng lặng", là sự tái sinh, là khát vọng vươn lên từ nỗi đau làm một vẻ đẹp kiêu hãnh.

 

Ở nơi thiên nhiên bị phụ bạc, nó không còn là chốn an lành mà lại chứa đựng sự đau đớn, mất liên kết, làm tăng thêm chiều kích của bi kịch.

 

"trong giấc mơ đêm qua tôi gặp lại cô bò

đôi mắt nàng nhìn tôi

ôi đôi mắt bò cái

nàng khóc hay tôi?

nước mắt sắc như thủy tinh lăn trên thảm nhung xanh

bạt ngàn cỏ ngọt

lưỡi của nàng không thể chạm vào những lá cỏ mềm

trên mặt đất

chân nàng không thể chạm cánh đồng"

(Nàng bò cái)

 

"Nàng bò cái" là biểu trưng của tình yêu thiện lành và gắn kết với thiên nhiên – nay bị đứt lìa khỏi thế giới của mình; nó là hình ảnh ẩn dụ cho nỗi cô đơn, lạc lõng của con người trong cuộc sống hiện đại.  

 

Trong một tình huống khác, sự xung đột giữa khát khao và thực tế được đẩy lên cao trào:

 

"chúng mình như những ngôi sao xa

hun hút sáng không thể nào tới được

...

muốn an táng vầng trăng trong bầu ngực

cho tình yêu"

(Viết cho anh)

 

Hình ảnh táo bạo và siêu thực này biểu đạt khát vọng giữ trọn vẻ đẹp dịu dàng của tình yêu trong chính bản thể nhân vật, dù phải đánh đổi bằng nỗi đau sâu kín. Như Bình khéo léo chuyển dịch giữa các trạng thái cảm xúc, từ hiện thực đến huyền ảo, từ khát khao đến vời vợi nỗi buồn.

 

Trong cõi thơ Như Bình, mỗi câu thơ như nhịp thở của thiên nhiên, vừa êm dịu vừa cuồng nhiệt, đưa tình yêu trở về với vẻ đẹp nguyên sơ và bản chất thuần khiết của nó.

 

"nỗi buồn trang điểm phấn son

ngơ ngác mỗi ngày một màu môi lạ

em cười như nắng tỏa

như sương thu rụng kín khu vườn

...

rơi xuống cánh rừng già

trên cơ thể em nỗi buồn dậy hương

nỗi buồn khỏa thân gọi tên những run rẩy ái tình

thoát kiếp."

(Trầm cảm 3);

 

"em đứng yên tan chảy

khóc mà không hiểu vì sao

vì sao chúng ta bặt xa nhau

vì sao chúng ta vắng xa nhau lâu đến thế."

(Sự lãng quên trùng kiếp)

 

Hình ảnh trong thơ không dừng lại ở những biểu hiện hữu hình, mà còn mang chiều sâu triết lý và sự rung động tự nhiên.

 

"biển của em chiều nay

chạm đáy sóng

những hạt muối dưới bể sâu gọi em

nghe kí ức rã mặn đắng"

(Biển của em);

 

"là hòn sỏi em lặn vùi trong cát

tạ muôn ơn trong vô cực đời này

rồi một ngày hòn sỏi em bật khóc

khi bình minh nhảy múa gọi tên mình."

(Hòn sỏi im lìm nơi đáy suối)

 

Thi ảnh cuối bỗng bừng sáng, tràn đầy hy vọng. Sự tương phản giữa trạng thái tĩnh lặng ban đầu và niềm vui bừng nở sau cùng đã khơi mở chiều sâu nội tâm. Đây là vẻ đẹp của sự sống, nơi những gì nhỏ bé và lặng lẽ nhất cũng có thể chứa đựng ý nghĩa lớn lao và cảm xúc.

 

Trong "Sự im lặng biếc xanh", thiên nhiên không tĩnh tại mà luôn biến động, đồng cảm và tương hợp với nội tâm con người. Không chỉ dừng lại ở vai trò làm phông nền cho cảm xúc, thiên nhiên còn là không gian để con người tìm về, kết nối và hòa hợp, mở đường tới tinh thần thiền định. Thiên nhiên của Như Bình là dòng chảy bất tận, vừa làm điểm tựa tâm hồn, vừa là nơi để buông bỏ và lắng dịu, thể hiện bản chất thuần khiết của vạn vật.

 

"em về ngủ giữa sen trắng

mộng bình yên một đóa thôi

ru em miền hương thơm nắng

ngắm em sáng mảnh gương trời

.....

hồn em về trên sen trắng

đậu vào một đóa tường vân

thở vào thở ra tan biến

hóa em một thanh âm lành."

(Thiền 3)

 

Thơ Như Bình hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại, giữa chiều sâu triết lý và cảm xúc trữ tình. Chị khai thác những vỉa tầng cảm xúc phong phú, kết hợp nhịp điệu uyển chuyển với những hình ảnh giản dị. Thơ chị giàu nhạc tính, mềm mại và sâu lắng, mở rộng biên giới suy tưởng nơi người đọc. Như Bình chủ yếu viết thơ tự do với nhịp điệu phóng khoáng, tự nhiên. Trong tập chỉ có hai bài lục bát, nhưng cũng đủ để thấy sự điêu luyện trong nghệ thuật tu từ. Bài lục bát dưới đây duy trì sự chuyển động nhẹ nhàng của nhịp điệu, xen lẫn những chấn động tình cảm; nó mở ra những suy tư sâu sắc về sự mong manh của tình yêu, về nỗi cô đơn trong kiếp người, về vẻ đẹp thâm trầm của đời sống nội tâm.

 

"một mình chỉ với mình thôi

chanh chao nắng nỏ ngày côi cút gầy

mở bàn tay ngắm kẻ tay

bơ vơ năm ngón đắng cay phận buồn

 

một mình

chơi với hoàng hôn

phù du khép nụ vô thường tàn đau

líu lo sao tiếng sáo nâu

thả trong thăm thẳm cái câu ái tình"

(Một mình)

 

Như Bình đã kiến tạo một thế giới thơ giàu tính biểu tượng, trong đó thiên nhiên và tình yêu là một bản thể thống nhất. Những hình ảnh như nhịp sóng, ánh trăng hay cánh đồng trong thơ chị mang sức gợi mạnh mẽ, là những ẩn dụ phản chiếu những tầng sâu tinh tế của vị giác tinh thần và sự cộng hưởng với thế giới xung quanh.

 

Tập thơ "Sự im lặng biếc xanh" minh chứng cho sự đổi mới tư tưởng của một cây bút nữ hiện đại. Tình yêu trong thi tập dâng trào, say đắm và vô hạn, giải phóng con người khỏi cái tôi vị kỷ để hòa vào sự vô tận của thiên nhiên. Không chỉ là cảm xúc cá nhân, tình yêu ấy vươn tới trạng thái hòa nhập, nơi sự riêng tư và cộng đồng cùng tồn tại, hòa quyện và phản chiếu những rung động nội tâm ra thế giới. Tình yêu ấy vừa mãnh liệt, vừa dịu dàng, như một hành trình khám phá bản thân, một trải nghiệm vượt qua mọi giới hạn. Những xúc cảm ấy vừa đa dạng vừa mang tính phổ quát, trải rộng từ dữ dội đến tĩnh lặng, từ hữu hình đến siêu hình. Cõi thơ của Như Bình gây ấn tượng mạnh bởi sự hòa hợp giữa con người và thế giới. Tình yêu trong thơ chị là quá trình tự nhiên hóa bản thể, giúp con người trở về với chính mình, trở nên khiêm nhường, giản dị hơn, và hòa mình vào nhịp sống vũ trụ.

 

Hải Phòng, 9/12/2024

M.V.P