Մայ Վան Ֆան - Mai Văn Phấn

Թարգմանված ռուսերենից : Վաղրամյան Արմինե

Armine Palavuni dịch từ tiếng Nga sang tiếng Armenia

 

 

Գրող Վաղրամյան Արմինե

Писательница Арминэ Ваграмян

 

 

 

«ԹԱՓՈՆՔԻ ԺԱՄԱՆԱԿԸ»

 

 

 

Գլուխ1. ՏԵՍԻԼՔ

 

Երբ ես շարժման մեջ եմ, ես հպվում եմ ձեր աշխարհին: Խնդրում եմ մի նախատեք ինձ լկտիության և անփութության համար։ Նրանք, ում մասին ինչ-որ բան հայտնի է, կա՛մ դեռ չեն հասել ազատագրվել, կա՛մ շոշափելով են շարժվում այդ ճանապարհով։ Եվ կամ նրանք բոլորը դեռ այստե՞ղ են: Ամեն հառաչանքի հետ ես ավելի եմ բարձրանում։ Բերանիս ծայրերից հոսող արյունը ոռոգում է մայր - հողը:

 

*

 

Ես մեծացել եմ ճշտի ու սխալի, ուղիների և մոլորությունների փնտրտուքի, խելագարության և ցանկասիրության, արդիականության և հողեղեն գյուղական ապրելակերպի, առատաձեռնության և մանրության, ամբողջականության և միայնության, ազնվականության և ստորության, քաղաքակրթության և հետամնացության խառնուրդում: Առավոտյան հանդիպեցի մի ձկան, որը լողում էր հոսանքն ի վեր, և մի աստղի, որը աչքերը չէր փակել՝ առավոտվա լուսաբացին ընդառաջ։ Տագնապով մտնում էի դասարան և նստում դասընկերներիս կողքին, որոնց մեծ մասն արդեն մահացել է։ Ես լսում էի ուսուցչուհուն, որը կրքոտ դաս էր վարում: Ուսուցիչը, մատը բարձրացնելով և դասարանին ասում էր թերթել տետրի էջերը։ Նա երկար հայացքով նայում էր մեզանից յուրաքանչյուրին և, մոտենալով ինձ, խստորեն ասում, որ եթե ես հասկացել եմ դասը, ապա ժամանակն է իմանալ, թե ինչպես զսպեմ իմ զգացմունքները։

 

*

 

Ուսուցիչը դասարանին ցույց էր տալիս բազմաթիվ մոդելներ՝ պատերազմի, արտագաղթի ալիքների, զտումների, բարեփոխումների։ Մարդկային ոսկորների սարեր, որոնց գնով ճանապարհ բացվեց դեպի նոր աշխարհի՝ տան, ժամանակավոր ու փխրուն ապաստանի կառուցման համար: Դրանք վերածվեցին պատերի, որոնք խոչընդոտ դարձան հարևան պետություններից թռչող թունավոր նետերի ճանապարհին։ Արյան գետի և արցունքների ցուցադրանմուշները պատրաստված էին մոմից: Ուսուցիչը լուցկին վառեց, մոդելները բռնկվեցին. Առաջին անգամ մենք համոզվեցինք, որ ծխի քուլաներով պարուրված հոգիներից ու մտքերից այրման հոտ է գալիս։ Այդ պահին ես ամենից շատ տենչում էի անսասան խաղաղության իմ անսահման ծովի, երկնքի ու անեզր երկրի համար։ Զգալով, որ բերանս լցված է սուր ծխով, սև ու թանձր, ես դուրս վազեցի դասարանից։

 

*

 

Ես համբերությամբ քերեցի սև մորի շերտերը, որոնցով ծածկված էին արահետը, կողքի խոտերը, կամուրջներն ու նշաձողերը: Մաքրում էի ջրի սառած մակերևույթից սև քոսը, վերականգնում էի օդում սավառնող սև գծավոր վիրակապերի տեսքը, սև նշանները, սև օդապարիկները: Ես մոտեցա մի փոքրիկ երեխայի՝ շշնջալքվ որպես աղոթք. «Թույլ տուր հանեմ այս սև կեղևը, որը ծածկում էր քո շորերն ու ճակատը»։ Երեխան չար հայացք նետեց ինձ, կարծես իր դիմաց վայրի գազան էր տեսնում, որից հետո լուռ հեռացավ։ Ես կամաց հետևեցի նրան՝ ձևացնելով, թե մենք երբեք չենք հանդիպել, իսկ հետո հոգնած աչքերով նրբորեն հանեցի ամբողջ սև մուրը մանկական մարմնից։ Իմ երևակայության մեջ ես տրորում էի նրա մաշկը, մինչև որ երեխայի ուրվագիծը կորավ հեռվում։

 

*

 

Ամեն առավոտ ես արթնանում եմ և անմիջապես հայտնվում եմ տեղեկատվության ցանցի մեջ խճճված՝ այն զգացողությամբ, որ բռնվել եմ հսկա սարդի սարդոստայնի քաոսային հյուսվածքի մեջ:

Լինում են օրեր, երբ լուրերով խճճված մոռանում եմ նախաճաշել։ Ինձ թվում է, որ այս հողը փակված է փարախում, ինչպես վախկոտ ձին։ Փոշին ծածկել է ամեն ինչ, և պարզ չէ, թե որտեղ է ելքը փակուղուց։ Արթու՞ն եմ, թե՞ երազում եմ, որտե՞ղ եմ ես։ Մի անհեթեթ միտք ծագեց՝ քանի՞ ոտք կարող է ունենալ երկիրը: Չի կարող պատահել, որ հայրենիքը միայն բլուրներ, ժայռեր, այգիներ, ծովափնյա գծեր, ջրանցքներ լինի, կամ աղի ձկան սոուս, ածուխի մոխիր, ծղոտներ: Երբեմն աշխարհն ինձ թվում էր ոտք չունեցող՝ ապուշների ամբոխով հրապուրված։ Բայց նրանց բոլոր ջանքերն ապարդյուն են, նրանք միայն աղաղակում են ու աղտոտում երկիրը։

 

*

 

Երեքը նստած էին թեյարանում, լուռ ու անշարժ նայում էին հեռավոր անկյունում գտնվող բորբոսնած անցքին։ Այ այնտեղից մի կրետ դուրս սողաց և թռավ իր գործով։ Այստեղ նստածներից մեկը ժամանակին բանտարկյալ էր, ով բազմիցս փորձել էր բանտից անհաջող փախուստներ կազմակերպել։

Երկրորդին հաջողվել է փոխել իր ճակատագիրը քննությունների ժամանակ կեղծիքի դեպքից հետո: Երրորդը կարողացավ բուժել իր վերքերը, երբ ճանաչեց ճշմարտությունը: Նրանք շարունակում էին ջուր խմել իրենց բաժակներից՝ յուրաքանչյուրը ընկղմված էրիր սեփական անկանոն մտքերի մեջ: Նրանցից յուրաքանչյուրը պատկերացնում էր, թե ինչպես է մյուսը փորձում սողալ այս կաղամախու բնի միջով և անվնաս մնալ։

 

*

 

Հում մսի կտորներից կեղևը հանել են և մաքուր լվացել։ Խոհարարը փորձել է դրանք քառակուսիների տեսքով կտրտել, բայց վերջում կտորների մեծ մասը անձև է ստացվել։ Դրանք մարինացվում էին համեմունքներով, չորացրած սխտորով, շաքարով, կարմիր և սև պղպեղով,որ խառնված էին այնտեղ և ավելացված հավասար համամասոնւթյամբ, համեմված էին ձկան սոուսով և դառը կարամելի օշարակով։ Ցեխոտ կույտի մեջ նրանք սուլում էին կրակի վրա։ Շոգից գուդուկծիկ էին գալիս ։ Ծամածռվում էին, ճռռում։ Նրանք բոլորն էլ երազում էին նոր ծնունդի մասին մեկ այլ մարմնավորման մեջ, բայց այժմ նրանք պետք է իրենց ճարպը հալեին, փշրված ու աղացած: Եվ սա գարշահոտ ագահ բերանների մեջ մտնելու ակնկալիքով։

 

*

 

Հոգիները ձեռք են բերում այն իրերի անունները, որոնց մեջ են մտնում: Մեր շուրջը օճառի հոգիներ են, աղբամանների, կանացի ներդիրների, գրենական պիտույքների, երկրպագուների, սրբիչների, սկուտեղների, խորտիկների, սպասքի հոգիներ են: Ահա ծննդատան հոգին է, թաղապետարանի հոգին, դպրոցի հոգին, թանգարանի հոգին,դատարանի հոգին, կենդանաբանական այգու հոգին, գրասենյակի հոգին, վաճառքի գրասենյակի հոգին, մոթելի հոգին, մեղվաբույծների ասոցիացիայի հոգին, գամասեղի ընկերության հոգին, զորանոցի հոգին. Ես գնում էի ինչ-որ տեղ, և հանդիպեցի զինված մարդկանց, ովքեր կանգնեցրին ինձ և հարցրեցին իմ փաստաթղթերը: Ես քրքրեցի գրպաններս, փորփրեցի մի քանի ժամկետանց հավաստագրեր։ Դուռը շրխկոցով փակվեց, և ես թակարդում հայտնվեցի։ Քարացա: Զգացի, որ ես եզրագծին եմ: Ես ընկա, ու ինձ տանող չկար։ Ես այնքան հուսահատ էի, որ արթնացա։ Դրսում անձրև էր գալիս, բաց պատուհանից մշուշի զով շունչ էր ներթափանցում։ Ես նորից պառկեցի՝ նոր երազի ակնկալիքով:

 

 

 

Մաս 2. ԲՈՍՈՐԱԳՈՒՅՆԸ

 

Գիշերային մարող լուսացույցերը արյան գետեր են արթնացնում:

Արյունը միաձուլվում է արյան հետ, վերածված փտած խյուսի հոսում է ներքև։ Կարմիր մոլուցք.

 

...Կարծես ինչ-որ մեկը, պարանը սեղմելով վզիս, ինձ քարշ է տալիս մի նեղ, մռայլ ու բորբոսնած միջանցքով ։ Գլուխս ետ շպրտված է, կոկորդս սեղմված:

Ժամանակ առ ժամանակ մարմինս բախվում է գետնից դուրս ցցված մեխերին կամ ապակու բեկորներին: Ես քերծված եմ, ցավից այրված, արյունոտ։

Մարմինս արյունից ավելի սայթաքուն է դարձել, քարշ տվին ավելի արագ։ Ես նման եմ կպչուն տիղմի մեջ գալարվող օձաձկան։ Ինձ գցեցին մի քանի կենդանիների կույտի վրա՝ կտրված և վիրավորված։

 

Պարանն արագ հանվեց իմ պարանոցից, որպեսզի դրանով քարշ տալով բերենմնացածնրին՝ ետևում կանգնածներին։

Մի հայացք նետելով պահակակետի մոտ միմյանց փոխարինելու եկած պահակախմբի վրա՝ ես շունչս պահեցի, դեմքս իջեցրի, քարացա և մեռած ձևացա։

 

*

 

Ես չեմ տեսնում նախորդ հերթափոխի պահակին, որը պետք էհերթափոխը հանձներ հաջորդին։ Նոր զինվորն ուղղակի զբաղեցրեց նրա տեղը։ Մտքումս մի միտք փայլատակեց , որ գուցե այս թերությունն ու անփութությունն իմ սողանցքն է, իմ հնարավորությունը։ Ինչ-որ բան այնպես չէ ընթացել, լավ մշակված այս գործընթացում: Կամ, գուցե, այն արդեն սովորական ընթացակարգ է դարձել, որը պահակախմբի համար սովորություն է դարձել, պարզապես այն պատճառով, որ երկար ժամանակ նրանք իրենց պաշտոնում չեն ունեցել որևէ էական սխալ, որը կհանգեցներ լուրջ հետևանքների։ Ես սողալով մոտեցա պահակին ետևից և հանկարծ ամբողջ ուժով տապալեցի նրան՝ բռունցքով հարվածելով գլխի հետևին։ Ես զինվորին կապեց պահակախմբի պատուհանի շրջանակին, հագա համազգեստը, բաց թողեցի դեռ տաք կենդանիներին՝ հույս ունենալով, որ նրանք ողջ կմնան։ Եվ փախա։

 

*

 

Ինձ տանջում է մի երազը, որտեղ բույսերը դեղնում են, թառամում ու փշրվում՝ անեմիայից ախտահարված։ Մեռած տերևներն ինձ տանում են դեպի արյան կորստի, արյան անտեսման, արյան խաբեության, արյան շահագործման և գովասանքի ժամանակներ: Անհայտ սեռի հոգին ճոճվում է տերևի պոչի վրա և մի ժամանակ կոչվում էր արյան կաթիլ: Մոտակայքում գտնվող ծառը և սպիտակ աչքերով թռչունը անհանգիստ թափահարում են գլուխները՝ արդեն այլևս չվիճելով

անմարմին ոգու հետ: Արյան այս կաթիլն այժմ ունի նույն ձևը, ինչ ցողի կաթիլը, որը կրում է գիշերային աստղերի լույսը, վաղ առավոտյան կենարար անձրևի կաթիլները, երեխայի կզակով հոսող նարնջի հյութի շիթերը: Աչքերի անկյուններում հավաքված արցունքները լցված էին հույսով և սպասումով:

 

*

 

Ժամանակին գյուղական բակերով արյուն է հոսել արնափոսերի պես ագրարային ռեֆորմի ժամանակաշրջանում, հրապարակային դատապարտումներից հետո*։ Հարսը, ով նախկինում սուտ մեղադրում էր սկեսրայրին իրեն կենակցել ստիպելու մեջ ստիպելու մեջ, այժմ հանգչում է նույն գերեզմանատանը։ Նրա հոգին, որը խաղաղություն չի գտել, մթնշաղի վերջում հաճախ թակում է իր դագաղի կափարիչը՝ ներողություն խնդրելով։ Ծերունին երազում երևաց ողջերին և բոլորին խնդրեց ընտրել բարենպաստ ժամանակ և հավաքվել գերեզմանների մաքրման օրերին ** որպեսզի իր դառը պատմությունը մեկ անգամ, գեթ մեկ անգամ պատմի: Եվ հետո էլ երբեք չհիշատակի այն:

 

*

 

Արյունոտ երազները հագեցած են բանտի մենախցերի ծանր, թանձր հոտով.այնտեղ նստած են մարտիկները՝ հավատարիմ են մնալու մինչ ի մահ։ Նրանք անվերապահորեն հավատում են իրենց ընտրած գաղափարներին՝ երազելով ամենագեղեցիկը իրենց ժողովրդի և հայրենիքի համար։ Նրանք լուռ նայում են նրանց, ովքեր դավաճանել են իրենց գաղափարներին, դավաճանել իրենց ընկերներին, միտումնավոր նսեմացնելով և ցեխ շպրտելով նրանց արդար արյունոտ անցած ուղու վրա։ Երազում տեսա բացված մենախցերի կողպված դռները, նրանց հոտը դեռ նույնն է՝ թանձր ու ծանր, բայց այնտեղ այլևս մարդ չկա։

 

*

 

Արյուն է ժայթքում: Արյունը շերտավորվում է մարտերի արյան վրա։ Արնաքամված ջունգլիները լցված են քայքայվող մարմիններով։ Արնաքամված գետերի ջրանցքներում և լճերում՝ ուռած դիակներ են։ Արյուն է թափվում նաև բոլորի աչքի առաջ, և նաև այնժամ, երբ ոչ ոք դա չի տեսնում։ Ճակատագրերը ինքնասպան եղան ու ավարտվեցին. Արյուն ժայթքում էր, և յուրաքանչյուր մահացած ներսից էր արնահոսում։ Արյունը և՛ արագ մակարդվում է, և՛ ունակ չէ սառչելու: Արյունը լվանում է, հետք չի թողնում, մտնում է հողը, դուրս է հոսում կոյուղու խողովակներով։ Արյան կաթիլները ձգում և կանչում են միմյանց, բայց նրանք չեն կարող տեսնել միմյանց:

 

*

 

Այս գիշեր բոլորը քնած են, երբ բոսորագույն գետը հոսում է կողքով: Մարդիկ քնում են բերանները բաց; քնում են ձեռքերն ու ոտքերը փռած: Նրանք քնում են են ինչպես փակ ծաղկաթերթերով ծաղիկներ, քնում են փտած մրգի պես; քնում են կռունկի դիրքով; քնում են մեռած քնովի; քնում են գլուխները խոնարհած; քնում են կանգնած; քնու՝ նստած; քնում աշխատավայրում, քնում՝ ուտելիքը բերանում; քնում ձեռքերը կրծքին խաչած; գլուխը ձեռքերի մեջ առած; նրանք քնում են՝ ոտքերը հարևանների վրա գցած; քնում են փորի վրա; քնում են աջ կողմի վրա; քնում են թքարտադրությամբ, քնում բաց աչքերով; հառաչում են քնի մեջ; քայլում լունատիկ քնի մեջ՝ բացելով դռները. միզում են անկողնում; կորցնում սերմը քնիմ եջ; կրճտացնում են ատամներով;անսպասելի բաց թողնում քամիներ; բարձրաձայն խռմփացնում:

 

*

 

Հիշողություններ եկան՝ գրավելով անցյալի տարածությունը։ «Օձի տախտակներից» դուրս ցցված ցցերի սուր ծայրերը, յուրաքանչյուր փամփուշտի չոր կտկտոցները,նրանք , ովքեր իրենց ձեռքերն են հենարանում, ընկերոջ գնդացիրը պահելով,նրանք, ովքեր նետվում են թշնամու փողը փակելու , հարցաքննության սեղանի, վրա թանաքի բծեր, հանդիպման արձանագրությունների համարակալված կույտեր, կնքված քվեատուփ, աշխատավարձի բարձրացման պատվին կազմակերպված խնջույք, ուղևորություն հիվանդանոց՝ հիվանդին այցելելու, ծաղիկներ թոշակառուի համար, վերջին հայացք սիրելիի դեմքին, շնորհավորանք՝ ինչ-որ մեկի առաջխաղացման առիթով:

 

Այս ամենը երրում է ոչ հստակ, ինչպես ներկայացման դերասանների ցանկը։ Ներկայացման ռեժիսորը ապշեցնում է իր անսպասելի այցով, խորհրդավոր ժպտում է և դուրս գալիս ընդմիջման՝ծխելու։ Նա ակնթարթորեն դառնում է մարգարե, կազմակերպիչ, պայծառատես։

 

 

____________________

* Խոսքը վերաբերում է ագրարային բարեփոխումներին, որոնք իրականացվել են Հյուսիսային Վիետնամի կառավարության կողմից 1955-1956 թթ. Այն ներառում էր, մասնավորապես, իշխող ռեժիմի թշնամիներ համարվող կալվածատերերին և հարուստ գյուղացիներին պատկանող հողերի բռնագրավումը։ Գործնականում այդ գործընթացները սովորաբար իրականացվում էին ծայրահեղ դաժանությամբ։ Ակտիվիստները «թեժացնում էին» ամենը աղքատ ու միջին գյուղացիների ելույթներով ու թատերական ներկայացումներով, որից հետո սկսվում էին դժբախտների՝ հաճախ գրեթե կամայականորեն ընտրված «դատապարտումները» ու «կշտամբանքը»։ Շատ հաճախ այն ավարտվում էր մեղադրյալի սպանությամբ։

 

** «Գերեզմանների մաքրման օրերը» սովորաբար անցկացվում են Վիետնամում լուսնային տարվա 12-րդ ամսվա 20-ից 25-26-ը, նոր լուսնային տարվա՝ Տետի տոնի նախօրեին: Այս օրերին հանգուցյալների հարազատներն այցելում են գերեզմաններ, կարգի բերում գերեզմանները, կատարում անհրաժեշտ ծեսերը։

 

*** «Օձի տախտակներ»՝ ռազմական թակարդներ, որոնք լայնորեն կիրառվել են Երկրորդ Հնդկաչինական պատերազմի ժամանակ, ԱՄՆ ռազմական միջամտության ժամանակ, որպես կանոն Հարավային Վիետնամի Ազգային ազատագրական ճակատի մարտիկների կողմից ԱՄՆ զինվորականների դեմ։ Սովորաբար «օձի տախտակը» տեղադրվում էր ֆորդերից, և այն ջրի տակ թաքնված հատուկ ափսե էր։ Եթե անզգույշ զինվորը ոտք էր դնում դրա վրա, բաց թողնված տախտակի հեռավոր եզրը, ծածկված սրածայր ցցերով, թռչում էր դեպի նա։ Հաճախ նման տախտակներին պոչից կապում էին նաև թունավոր օձերը։

 

 

 

ԳԼՈՒԽ III. ԲԵՄ

 

 

Արար 1

 

Երազում տեսնում եմ դատարկ բեմ: Ձայներ են հնչում վարագույրների հետևից: Պիեսի բովանդակությունը գուշակելու համար յուրաքանչյուր հանդիսատես ապավինում է իր զգայարաններին: Հանրահավաք, ներկուսակցական բարեփոխումների գործընթաց, ժողով, բանաձևերի ընդունում, նպատակների սահմանում, բաշխիչ հանձնաժողով, հրապարակային դատապարտումներ, հանձնաժողովի որոշման հրապարակման օր, ընթացիկ իրադարձությունների քննարկում, զտումներ և բացահայտումներ, բարձրաստիճան պատվիրակների հանդիսավոր ողջուններ,արագ արձագանքման բրիգադի հերթապահություն, գաղտնի քվեարկություն ...

Դարձյալ նույն երազն է: Բեմը առաջվա պես դատարկ է: Երկու կողմերի կուլիսներից առաջվա պես անհասկանալի ձայներ են հնչում։ Ձայնային ուժեղացուցիչները շատ թույլ են։ Ներքևում գտնվող հանդիսատեսը առաջվա պես դեռ լռում է։

Կրկին անորոշ արձագանքներ կուլիսներից: Համառ ձայն: Աղաչական ձայն: Հայհոյանք:Սեղանի վրա մատների թակոցների ձայն: Թեժ արդարացումներ: Ինչ-որ մեկը անդադար մի շատ երկար արտահայտություն է ասում՝ թվում է, թե նա անվերջ կխոսի։ Ձայնը հիշեցնում է հատակին նետվող կոշտ առարկայի: Ձայնը նախադասության վերջում բարձրանում է: Աղավաղված կափարիչի կտկտոց, բայց կրակոցը չի լսվում։ Կնոջ աղեկտուր լաց: Սուր ճիչ: Կակազող ձայն: Իրար շփվող մետաղների զնգոց: Տղամարդու դողդոջուն ձայն: Նրանցից անմիջապես հետո հնչած ձայնը նույնպես դողում է:

Լուրը տարածվում է բեմից դուրս. Բոլորը համաձայնության են եկե:. Փայլուն հաջողություն: Երջանիկ ավարտ:

 

 

 

Արար 2

 

Նստատեղերը դասավորված են կոկիկ շարքերով։ Յուրաքանչյուր նստարանին կարող է տեղավորվել երեք հոգի: Հարթակի վրա ֆոնային վարագույրն է, ծաղկամաններ, ամբիոնը ծածկված է սփռոցով։ Նախագահողը ունի նշանակալի դեմք, ընկերասեր է, կոկիկ հագնված։ Զանգից հետո բոլորը լուռ դուրս են գալիս բեմ, գրավում իրենց տեղերը, առանց իրար դիպչելու, հանդիսավոր դիրքեր են ընդունում, նայում ուղիղ առաջ։

Մեկնարկից մեկ րոպե անց, ինչ-որ մեկը նիրհել էր։ Ինչ-որ մեկը նայում է հայելու մեջ և հանում հոնքերը: Ինչ-որ մեկը ականջներից ծծումբ է հանում, գլուխը խոնարհում է կրծքին, ծնոտը կախելով:

Ոմանք կրճտացնում են իրենց մատները: Ինչ-որ մեկը արմունկով թեթև հրում է կողքի նստածին՝ հավանաբար ուզում է ինչ-որ բան ասել նրան։

Նախագահողը խնդրում է ուշադրություն, խնդրում է չխոսել միմյանց հետ, հաղորդագրություններ չգրել, հեռախոսները դնել անձայն ռեժիմի։ Հանդիսատեսը սկսում է ֆշշացնել,

ինչ-որ անհասկանալի բաներ նետել բեմ, բարձր մրմնջալ, որ ցանկացած մարդ կարող է այդպես խոսել: Մի քանի հոգի հեռանում են՝ ընթացքում կարճ ակնարկներ նետելով:

 

 

 

Արար 3

 

Դերասաններն իրենց ոտքերը լայն բացում են և օրորվում թիավարության ռիթմով՝ ժողովրդական երգերի ներքո։ Ոճավորված նավակը լողում է բեմի վրայով:

Դերասանները ընդօրինակում են թիավարողների շարժումները, ապա մատները ցույց տալիս ջրի վրա և երգում «Դինգ-դիլին, փոքրիկ ձուկը լողում է...»: Այնուհետև նրանք ձեռքերը բարձրացնում են դեպի իրենց աչքերը.«Դին- դոն, թևածում է թռչնակը…» Ամեն ինչ շատ պարզ է, բայց այս պահին հանդիսատեսներից շատերը սկսում են լաց լինել։ Նրանք խղճում են այն ձկներին, որոնք երբեք չեն մեծանա, երբ կուլ տան կառթը, թռչունին, որը հազիվ փետրակալած, արդեն որոգայթի մեջ է հայտնվել: Բարձրախոսերից լսվում են կազմկոմիտեի դիտողությունները. Բոլորին հորդորում են զսպել իրենց զգացմունքները՝ ներկայացումը դեռ երկար կշարունակվի, վերջը դեռ հեռու է։ «Եթե դուք այսպես հուզվեք, մենք կդադարեցնենք ներկայացումը»:

 

 

 

Արար 4

 

Բեմը բաժանված է երկու մասի. մի կողմից՝ մեռելների աշխարհը, մյուս կողմից՝ երկրային կյանքը։ Հոգիներին մարմնավորող դերասանների դեմքերը ծածկված են սպիտակ դիմահարդարմամբ, իսկ ողջերի դեմքերը՝ վարդագույն։ Դերասաններից մեկը մարմնավորում է մի մարդու, ով նոր է մահացել։ Սկսվում է հուղարկավորությունը, նրան տանում են բեմի մի կողմից մյուսը։ Դեմքին սպիտակ շպար անելուց հետո նա մի հայացք է նետում ողջերի աշխարհին, և հանկարծ քրտինքը թափվում է նրա միջով։ Նա այդքան տարիներ անց է կացրել մյուս կողմում, բայց այդպես էլ չի իմացել շատ պարզ, բնական ճշմարտություններ:

Ահա հարթ ճանապարհ է: Ճանապարհը ոլորապտույտ է: Ճանապարհը զառիթափ է։ Թափառող հետքերը ծածկում ու ջնջում են միմյանց, շարունակելով կապվել իրար։ Հետո դրանք նորից ջնջվում են։ Հեղափոխությունները վերածվել են կեղեքման, իշխանությունների կամայականության: Որոշ հաջողակ հեղափոխականներ չափազանց երկար կառավարել են պետությունները, վերածվել բռնապետերի, փչացել: Ազատության հասնելու համար պետք է բազում կյանքեր զոհաբերել, բայց մարդիկ մոռացել են կանաչ ծառի դասը՝ արևի էներգիան ստանալու ազատություն, ծաղկելու ազատություն, պտուղ տալու ազատություն:

Մի քանի գունատ դեմքով ոգիներ հավաքվեցի են իրար գլուխ և սկսեցին իրենց մատները դեպի տարածություն ուղղել։ Կողմերից յուրաքանչյուրը՝ վերին և ստորին աշխարհները, ունեն իրենց հուշարարները։

 

 

 

Արար 5

 

Շարժական դատարանի կողմից մահապատժի դատապարտված անսիրտ հանցագործի գործի քննության տեսարանը: Դատարանը թույլ է տալիս ասել վերջին խոսքը. Նա պատմում է, որ այստեղ է ծնվել, նախկինում դպրոց է հաճախել։ Կյանքը նրան սովորեցրեց հասկանալ, որ պետք է ուժեղների կողքին լինել:

Նա խոստովանում է, որ հատկապես ուժեղ է եղել, երբ հարձակվել է մեկի վրա։ Հանկարծ կատաղած հանդիսատեսը ցատկում է բեմ և սկսում թափահարել իր սանդալով։

Ներկայացման ժամանակ կարգուկանոն պահպանող հսկիչերը շտապ փակում են նրա ճանապարհը և խնդրում հանգստություն պահպանել, չէ որ սա ընդամենը ներկայացում է։ Դատապարտյալին մարմնավորող դերասանն այդ ընթացքում դուրս է գալիս բեմից, մաքրում է շպարը և շրջանցող ճանապարհով գաղտագողի տուն գնում։

Հուզված հանդիսատեսը նույնպես գնում է իր ճանապարհով` նրանով, որով նախկինում միշտ քայլել է:

 

 

 

Հանդիսատեսի ողջունները

 

Ներկայացումը շարունակվում է առանց երաժշտության, ոչ ոք չի երգում։ Բեմի լուսարձակները միացված են։ Դերասանները հերթով դուրս են գալիս՝ նույն ժպիտներով խոնարհվելում հանդիսատեսին առաջ։ Այժմ բոլորը դերասաններին գիտեն դեմքով։

Ծափերը որոտի պես թնդում են, իսկ հետո՝ ալիքաձև դանդաղում։ Նրանց չափված ռիթմը նման է բետոնե հրապարակում զորահանդեսի ժամանակ եղած քայլերի։

Մուգ կարմիր թավշյա վարագույրը դանդաղ փակվում է։

 

 

 

ՄԱՍ 4. Խաչմերուկ

 

Աղջիկը սպասում էր տղային, ով գնացել է ու այլևս չի վերադարձել։ Նա վերածվեց հյուծված, տմբտմբացող պառավի։

 

Այդ գիշեր կարմիր գետը թափանցում է պառավի երազի մեջ։ Ջուրը նրբորեն գրկում է նրա մարմինն ու ձեռքերը, փչում է նրա բերանին արշալույսի շնչով, առավոտյան ցողով:

 

Այն երազում, նավակի տակից դուրս վազող կոհակներով պարուրվում են ծեր կնոջ գոտկատեղը, ուսերը: Գետը պառավին հետ է տանում դեպի երիտասարդություն, և այնտեղ նա անսպասելի հանդիպում է իր սիրելիին։

 

Բազմաթիվ խաչմերուկներ վառ կարմիր գույնով են ներկայանում սիրահարների աչքի առաջ: Եվ նրանք ընտրում են այլ միջոց, հորիզոնին, որքան հնարավոր է, շուտ հասնելու համար։

 

Շիկացած արյունոտ գետում հնչում են նրանց ձայները, հնչում են նրանց ցանկությունները

 

- ՄԻ՛ ՎԱԽԵՑԻՐ, ՍԻՐԵԼԻՍ, ՄԵՆՔ ԱՎԵԼԻ ՈՒ ԱՎԵԼԻ ԵՆՔ

ՀԵՌԱՆՈՒՄ ՉԱՐԻ ՃԱՆԿԵՐԻՑ։

- ՄԵԶ ՈՉ ՈՔ ՉԻ՞ ՀԵՏԵՎՈՒՄ:

- ՄԵՆՔ ԳՆՈՒՄ ԵՆՔ ԱՅՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՎ, ՈՐՆ ԸՆՏՐԵԼ Է

ԱՐՅՈՒՆԸ։

- ՄԱՐԴԻԿ ԱՅՆՔԱՆ ՇԱՏ ԵՆ ՍԽԱԼՎՈՒՄ:

- ԱՄԲՈԽԸ ՀԱՃԱԽ ՀԵՏԵՎՈՒՄ Է ԱԳԱՀՆԵՐԻՆ ՈՒ ԴԱԺԱՆՆԵՐԻՆ։

- ՆՐԱՆՔ ԹԱՔՆՎՈՒՄ ԵՆ ՍԿԶԶԲՈՒՆՔՆԵՐԻ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ,

ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏԵՎՈՒՄ։

- ԱՍՈՒՄ ԵՆ՝ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԵՏՔ Է ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿՎԻ։

- ԱՅԴ ԻՍԿ ՊԱՏՃԱՌՈՎ ՆՐԱՆՑ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐԸ ՍՏԱՆՈՒՄ ԵՆ

ՏԳԵՂ, ԱՂԱՎԱՂՎԱԾ ՁևԵՐ ։

- ՊԵՏՔ Է ՄԻՋՈՑ ԳՏՆԵՆՔ ՍԱ ՈՉՆՉԱՑՆԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ:

- ԴՈՒ ՀԱՎԱՏՈՒ՞Մ ԵՍ, ՈՐ ԴԱ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆ Է:

- ԵՍ ՀԱՎԱՏՈՒՄ ԵՄ: ԲԱՅՑ ԵՍ ՉԵՄ ՀԱՎԱՏՈՒՄ ՉԱՐ ՄԱՐԴԿԱՆՑ

ՇՈՒՐԹԵՐԻՑ ՀՆՉԱԾ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅԱՆԸ

- ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՐՈ՞Ղ Է ՓՈԽՎԵԼ:

- ԱՅՆ ՄԻՇՏ Է ՓՈԽՎՈՒՄ :

- Ե՞ՐԲ

-ԵՐԲ ՄԱՐԴԿԱՆՑԻՑ ԽԼՈՒՄ ԵՆ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ։

-ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՎԵՐԱԾՈՒՄ ԵՆ ՍՏՐՈՒԿԻ, ՆԱԽՐԻ։

- Ո՞Վ

- ԲՌՆԱՊԵՏԵՐԸ, ՊԱՏԵՀԱՊԱՇՏՆԵՐԸ, ԶԵՆՔ ՎԱՃԱՌՈՂՆԵՐԸ։

- ԹՎՈՒՄ Է ՄԵՐ ԹԻԿՈՒՆՔԻ ԵՏԵՎՈՒՄ ՊԱՅԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՆ։

ՇՏԱՊԵ՛ՆՔ։

- ՀԱՆԳՍՏԱՑԻՐ, ՄԵՆՔ ԿՐԱԿԻ ՀԱՍԱՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԴՈՒՐՍ

ԵՆՔ:

- ԿԱՐԾԵՍ ԻՆՉ-ՈՐ ՄԵԿԸ ՀԵՏԵՎՈ՞ՒՄ Է ՄԵԶ:

- ՉԷ, ԱՐՅՈՒՆՆ Է ՉՈՐԱՑԵԼ, ՈՒ ՄԵՆՔ ՊՈԿՎԵԼ ԵՆՔ ՆՐԱՆՑԻՑ։

- ԱՐԻ ԿԱՆԳ ԱՌՆԵՆՔ, ԾՆԿԻ ԳԱՆՔ, ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՅՏՆԵՆՔ ԱՐՅԱՆԸ:

- ԱՐՅԱՆԸ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՉԷ ՀԱՏՈՒՑԵԼ։

- ԱՐՅՈՒՆԸ ԱՆԳԻՆ Է ՈՒ ԱՆՄԱՀ:

- Ի ԵՐԱԽՏԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԵՐԵԽԱՆԵՐ ԿՈՒՆԵՆԱՆՔ։

- ԵՐԲ ՄԵՐ ԵՐԵԽԱՆԵՐԸ ՄԵԾԱՆԱՆ, ԿԻՄԱՆԱ՞Ն ԱՅՍ

ԽԱՉՄԵՐՈՒԿԻ ՄԱՍԻՆ։

- ԿԱՐՈՂ Է ԱՅԴՊԵՍ ԷԼ ՉԻՄԱՆԱՆ։ ԱՅՆ ԺԱՄԱՆԿ ՄԵՆՔ ԱՅԼԵՎՍ

ՉԵՆՔ ԼԻՆԻ, ԿԱՄ ԽԵԼՔՆԵՐՍ ԹՌՑՐԱԾ ԿԼԻՆԵՆՔ:

- ՈՒՐԵՄՆ ԹՈՂ ՄԱՐԴԻԿ ՄԵՐ ՇԻՐՄԱՔԱՐԵՐԻ ՎՐԱ ՔԱՆԴԱԿԵՆ

«ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ» ԲԱՌԸ։

- ԱՅՍՏԵՂ ՃԱՄՓՈՐԴՈՒԹՅԱՆ ԱՂՄՈՒԿՆ Է և ԶՈՎ ԳՈԼՈՐՇՈՒ

ՁԱՅՆԸ ...

- ՀԱՆՎԻ՛Ր, ԳՆԱ՛ՆՔ ԼՈՂԱԼՈՒ։

 

Հզոր ալիքներն ու ուժեղ քամին սիրահարներին վերածել են շրջված նավակի։ Շրջված կայմը սուզվում է ծովի խորքը, հենվում հատակին, իսկ նավակը կախվում է օդում։ Նավի կողերը ձգվում են, ծռվում և կարծես պատրաստ են փշրվելու։ Կատաղած ալիքները մեկը մյուսի հետևից բարձրացնում են նավակի հատակը, սայթաքուն ջրիմուռներ նետում, օրորում կիզիչ արևի տակ։ Ձյունաճերմակ ծովի փրփուրը նրբորեն զարկվում է, հարվածում կողերին: Սիրահարները ցանկանում են ազատվել, որպեսզի մակույկը դառնա ավելի հուսալի քան նավը, իսկ ծովը՝ ավելի լայն, քան օվկիանոսը: Նրանք ցանկանում են դառնալ ձուկ և ծովախեցգետին, ջրիմուռ, մարջան, միլիոնավոր ծովային կենդանիներ, որպեսզի ոչ ոք չկարողանա նրանց բռնել, կամ բաժանել, կամ պղծել։

 

Մակույկի քթախելը, իսկ հետո ղեկը թաղվում են բարձր ալիքների մեջ։

Շրջված կայմը ամրացված է նավակի ներսից և ամուր պահում այն իր տեղում:

 

 

 

Գլուխ V. ՄՍԱԳՈՐԾՆԵՐԸ

 

 

Մսավաճառ 1

 

Նա դեռ ողջ է, բայց դժոխքի կրակն արդեն շնչում է նրա դեմքին։ Ներողություն աղերսելով, նա խոնարհվում է կրակի առաջ, բայց չափազանց ուշ է։ Կենդանի արարածների արյունը, որը ժամանակին հոսում էր նրա ձեռքեի արանքով, վերածվել է մի հսկա հրեշի, որը փաթաթվել է նրա շուրջը և սկսել ծծել ոսկրածուծը: Անսպասելիորեն հրեշը թուլացնում է իր սեղմումը։ Օրօրվելով, մսագործը ընկնում է դեմքով դեպի ներքև իր հիշողության մեջ կենդանացնելով իր ձեռքով մորթված կենդանիների վերջին ժամերը։ Նրանց աչքերը գլորվում էին և արյունոտվում, երբ մսագործը հաշվարկված հարված էր հասցնում մուրճով: Կենդանիների ոտքերը դողում էին, տարբեր կողմեր տարածվում, երբ դույլով եռացող ջուր էին լցնում նրանց մարմնի յուրաքանչյուր հատվածի վրա ։ Մսավաճառի ձեռքում` սուր դանակ, որը վարպետորեն պահելով ձեռքում, բացում էր գունատ մաշկի ծակոտիները: Կենդանիների գլուխները կտրում են, մաս- մաս սղոցում։ Թիակները, կողերը, սմբակները կոկիկ դարսված էին:

Մսավաճառը հաղթված է: Նրա դատարկ աչքերը ուռուցիկ են, անշունչ, տանջանք է ստանում վերցնում իր ետևից վերադարձած զոհված կենդանիների հոգիներից։ Դա նրա համար կտրելու տախտակ է, դա ազնիվ խաղ է: Սա ազատ հարթակ է, արդար դատաստանի վայր:

 

 

 

Մսավաճառ 2

 

Մսավաճառներն իրենց անկեղծ դեմքերը ցուցադրում եմ են ամենուր՝ խոհանոցներում, այգիներում, շուկաներում, միս ցրող սայլերում, ռեստորաններում, դաշտերում: Այն ժամանակից ի վեր, երբ մարդիկ նախընտրեցին ընտրովի բուծումը և սկսեցին սերմեր տնկել, նրանք ամեն ինչ ծածկում էին իրենց պաթոգեն միկրոբներով: Հենց նրանք, օգտագործելով աճի խթանման քիմիական նյութերը, արտադրում և ներարկում են նյութեր մրգերի, խմիչքների, սննդի մեջ։ Մահը նման է կարմիր տավարի սթեյքի, խորը վարդագույն ճարպի պես: Այն ունի ծովախեցգետնի, մսոտ կաղամարի, խեցեմորթների ձև: Կանաչու ճյուղեր, հյութալի ծիրանի պտուղներ, որոնք այդքան երկար չեն փչանում։ Ոչ ոք չգիտի, թե այս մսավաճառները որտեղ և երբ են ճոճելու իրենց դանակները։ Միայն քաղաքի փողոցներում ու գյուղերում հանկարծակի հնչում են շեփորի ու թմբուկի ողբալի ձայները, որոնք ուղեկցում են անհասկանալի և սարսափելի հիվանդություններից երիտասարդ մահացածներին։ Կացինները բերված են; անխիղճ, սառցե, նրանք մշտապես փլուզվում են օրվա լույսի և մթության մեջ: Ինչ-որ տեղ մարդիկ տառապում են ցավից, փսխումից, մահանում են, տանջվում են: Քիմիական նյութերը, նոր դեղամիջոցները և փորձարարական միջոցները մահացածների մարմինները չորացնում և պինդ են դարձնում դագաղներում. նրանք չեն քայքայվում նույնիսկ թաղումից հետո: Հարազատները պետք է մաքուր դանակներ օգտագործեն, որպեսզի ոսկորները քերեն, նախքան դրանք ոսկրապաստարանում* դնելը: Դեռ այդժամ էլ մսավաճառները անպատիժ են մնում՝ անխռով նստած իրենց սննդիով սկուտեղների առջև: Նրանք վերադառնում են՝ ընդունելով այս թույնը այլ մսավաճառների անսուրբ ձեռքերից։

 

 

 

Մսավաճառ 3

 

Մահից առաջ մի մսավաճառ զղջում ապրեց։ Նա իր երկու ձեռքերը նվիրեց թանգարանին՝ որպես իր մեղքերի ապացույց։ Նրա ցանկությունը ի կատար է ածվել հուղարկավորության նախօրեին։ Ձեռքերն արագ տեղադրեցին հատուկ լուծույթով լցված ապակե տարայի մեջ։ Անոթը ակնթարթորեն տրաքել է:Չնայած բազմաթիվ փորձերին, մնացած բոլոր տարաները նույնպես տրաքել են։ Ի վերջո, թանգարանի աշխատակիցները մսավաճառի ձեռքերը սպիրտով ախտահանեցին զմրսելով դրանք հաստ պատերով և կողպեքով ցինկապատ տարայի մեջ:

Ամեն գիշեր պահակները առաջվա պես տեսնում են կակղամորթի ճկունությամբ կափարիչի տակ գտնվող նեղ բացվածքից դուրս եկող մսավաճառի ձեռքերը։ Ձեռքերը փորձում են ճանապարհ գտնել դեպի թանգարանի կենտրոնական սրահում կանգնած կիսանդրին։

 

 

 

Մսավաճառ 4

 

Պատահում է այնպես, , որ մսագործը ծաղկի կերպարանք է ընդունում։ Կախարդում է քեզ երանգների բազմազանությամբով և գայթակղիչ բույրերով: Նա քեզ տանում է մութ նրբանցք կամ ինչ-որ ամայի վայր։ Ասում է, որ դու պետք է ընտրես, թե ինչպես մեռնել: Իհարկե,քո արձագանքը բուռն կլինի, բայց արդյունքում ոչինչ չի փոխվի։ Նա մի քանի ուղեցույց է հանում ունտրության համար: Ահա մի գիրք, որը կսովորեցնի քեզ անտարբեր լինել բոլոր տառապանքների հանդեպ և ճնշել քո զգացմունքները մինչև վերջին շունչը։

Այլ կերպ ասած, շնչիր ծաղկի բուրմունքը և քեզ կհարվածի ներքին կուրությունը. Դուունակ չես լինի ընկալել այլ արժեքներ: Եվ այս գիրքը քո մեջ կարթնացնի զգացմունքները խաբելու սովորությունը։ Վաղը դու կթուլանաս, մարմինդ ու հոգիդ կթուլանան, բայց դու, այնուամենայնիվ, միշտ կհամոզես ինքդ քեզ, որ կյանքդ նվիրում ես հոգևորին և գեղեցիկին։

 

 

 

Մսավաճառ 5

 

Նա գալիս է գիշերը, լույսը վառում, ներխուժում է իմ մեջ։ Նա արագ խլում է բաց գիրքը ձեռքիցս, հետո բռնում իմ մազերից ու շրջում դեպի իրեն։ Իմ դեմքն այժմ շրջված է դեպի վեր. նա կռանում է ինձ վրա և ուշադիր նայում ինձ։ Հետո նա նայում է գրքի շապիկին և կամաց բաց է թողնում ինձ։ Սա ի՞նչ է, ինչ-որ թյուրիմացությու՞ն է: Հասկանալի է, որ մսավաճառը ինչ-որ մեկի հետևից է ընկած, որ տանի։ Մսավաճառը երկար ժամանակ կասկածանքով նայում է ինձ, իսկ հետո կամացուկ հեռանում է։ Երբ նա շտապ վերադառնում է վառվող կատաղությամբ և փայլուն դանակով, ես այլևս այստեղ չեմ։

Մութ գիշերը ծածկեց ինձ, օգնեց ինձ շատ հստակ տեսնել՝ հետևելով այս չարաբաստիկ դահիճի պահվածքին ու դեմքի արտահայտությունը։ Բայց երբ նա վերադառնում է, չի կարող իմանալ, թե որտեղ եմ, չնայած ես շատ մոտ եմ։

 

 

 

Մսավաճառ 6

 

Գաղափարների մսավաճառները ստիպում են մեզ շարժվել ուղիղ գծով՝ երբեք չշեղվել ճանապարհից։ Բայց նյութական աշխարհում այնքան լճեր, լեռներ, ջրվեժներ կան։ Չի կարող երկրի վրայով անվերջ վազող ուղիղ ճանապարհ լինել:

ՄԱՐԴԿՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ՀԱՃԱԽ Է ԳՆՈՒՄ Է ՈԼՈՐԱՊՏՈՒՅՏ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՎ, և ՔԱՂԱՔԱԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՀԱՃԱԽ ԾՆՎՈՒՄ ԵՆ ԽԱՉՄԵՐՈՒԿՈՒՄ: ՄՍԱՎԱՃԱՌՆԵՐԸ ԴԱ ԳԻՏԵՆ և ԱՅՍՏԵՂ ԴԱՐԱՆԱԿԱԼՈՒՄ ԵՆ։ ՆՐԱՆՔ ԱՐԱԳ ՈՉՆՉԱՑՆՈՒՄ ԵՆ ՆՐԱՆՑ, ՈՒՄ ՀԱՄԱՐՈՒՄ ԵՆ ԱՆՀԱՍԿԱՆԱԼԻ, ԱՆՍՈՎՈՐ։

Ես տեսնում եմ այս մսավաճառներին ուղիղ ճանապարհների կողքերին՝ մինչև գոտկատեղը մերկ, մարմնի վրա թվեր: Նրանք հանգիստ ու անշարժ կանգնած են այնտեղ՝ հանգրվանների փոխարեն։

 

 

 

Մսավաճառ 7

 

Նա արդեն այլ աշխարհ է տեղափոխվել։ Կենդանի աշխարհում նրա միակ հետքը շիրմաքարի վրա փորագրված կիսանդրու դիմանկարն է։ Ամբողջ դեմքը դիմացից, հաստ բեղեր, առեղծվածային կկոցում, մազեր՝ հետ սանրված։ Դիմանկարն ավարտվում է նրա բաճկոնի երկրորդ կոճակից անմիջապես հետո։ Արյունով ներկված ձեռքերը վաղուց թաղված են հողի մեջ։ Նրա կրտսեր որդին միօնչ օրս իր կտակի մեջ դեռ գաղտնի էջ է պահում ուղեկցող խոսքերով, որպեսզի չբացի այն մինչև երրորդ սերնդի փոխարինումը: Այնժամ կգա այն ժամանակը, որ այս տապանաքարի տակ ընկածի կենսագրությունը ազատորեն կհրապարակվի սերունդների կողմից։ Այդ ժամանակ քաղաքակիրթ հասարակության մեջ այլևս մսավաճառներ չեն լինի։ Եվ ահա, երեք սերունդ անց, մարդիկ կսկսեն գովաբանել նրա բարի գործերը։ Եվ պարզվում է, որ նա իր կենդանության օրոք եղել է ողորմած, առաքինի, գթասիրտ, բոլոր կենդանի արարածների սիրահար։

 

 

* Վիետնամում հուղարկավորությունից 3 տարի անց տարածված է գերեզմանը բացելու և հանգուցյալի ոսկորները մանրակրկիտ լվանալու ավանդույթը, որից հետո դրանք տեղադրվում են ոսկրապաստարաններում, որը նման է փոքրիկ երկարավուն ֆայանսի տուփի։ Ոսկրապաստարանը հետ է դրվում է գերեզմանի մեջ։ Նախկինում այս ծիսակարգը հատուկ գործիքներ չէր պահանջում՝ ոսկորների որակյալ մաքրման համար բավական էր միայն դրանք լավ ողողել։

 

 

 

Գլուխ VI. ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

 

ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ 1

 

-Ես մահացել եմ 1941թ.

-Որտե՞ղ:

- Հենց պոմելոյի ծառի տակ:

-Ո՞վ է քեզ սպանել։

- Ֆրանսիական գաղտնի գործակալները և շրջանային ղեկավարը։

-Ի՞նչ ունեիր քեզ հետ այդ պահին։

- Դրոշ.

-Ո՞ւմ  էիր ցանկանում այն փոխանցել:

- Տեղի աղքատներին ու ճնշվածներին:

-Այն կդառնար քամու մեջ  ծածանվող սրբավա՞յր:

- Նա իր ետևից տարավ գյուղացիներին, բանվորներին, կիրթ մարդկանց։

- Ո՞րն էր քո վերջնական նպատակը:

- Անկախությունը, ազատությունը, երջանկությունը։

-Ավելի հստակ արտահայտվիր։

-Մարդիկ կդադարեին ապրել աղքատության, չքավորության մեջ, չէին լինի չափազանց մեծ հարկեր, ոչ ոք, ոչ մեկին չէր արհամարհի կամ ծեծի, անարդարություն չէր լինի։ Կյանքը կդառնար ավելի ուրախ և ազատ:

-Իսկ հիմա էլ, դուք դեռ հավատու՞մ եք դրան:

-Ես միշտ եմ հավատում:

-Ինչպե՞ս կարող եմ տեսնել այս հավատը:

- Նայեք մուգ շագանակագույն հողին և կանաչ խոտին:

-Թույլ տվեք հանել մոտակա խոտի շեղբը։

- Այս քլորոֆիլային կրակը հավերժ այրվում է: Հնարավո՞ր է  արդյոք այս բոցը փոխանցել նրանց, ովքեր կգան հետո:

-Իրենք դա գիտեն,  նրանց այդ մասին մանկուց են սովորեցնում:

 

 

 

ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ 2

 

- Ես Հարավային Վիետնամի զինված ուժերի 25-րդ «Արևադարձային կայծակ» հետևակային դիվիզիայի ավագ կապրալն եմ, ով մահացել է 28.04.1975թ-ին Դոնգ Դհու բազայում:

- Ես՝ Վիետնամի ժողովրդական բանակի 320A C5 դիվիզիայի սերժանտն եմ, խփվել եմ երբ T54 տանկը քշում էի դեպի բազա։

-Մոտիկ եկե՛ք, մենք մեր զենքերը թողել ենք ողջերի աշխարհում։

- Եկե՛ք ապրողներին նայենք, թե ինչպե՞ս են հավաքվում ճաշի ժամանակ, ինչպե՞ս են ցանում ու հերկում:

-Նրանք ողջ մնացին, երբ մեզ հետ անցան արյունոտ ճանապարհով։

- Մոտ 5 միլիոն վիետնամացի երկու կողմից էլ զոհվել է, այնքան շատ են տուժողներ եղել, բաժանվել են դեռ պատերազմի սկզբից:

-Անտառների կեսն ավերվել է: Տասնյակ հազարների վրա ազդում է «նարնջագույն»- կոչվող գործակալը:

-Մենք կորցրել ենք շատ անգին գանձեր, որոնք աչքին տեսանելի չեն։

-Նշանակում է, պե՞տք էր անցնել այս արյունոտ ճանապարհը։

-Ուրեմն, պե՞տք էր անցնել:

-Այսինքն, պե՞տք էր

-Ուրեմն, պետք էր…

 

 

 

ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ 3

 

- 1979-ի փետրվարի 2-ին մեզ քշեցին գետնանցումով, և ես ընկա հենց Բակլուանի կամրջի վրա։

- Մենք տեսանք, թե ինչպես հրամանատարը հրամայեց ձեր մարմինը նետել Կա Լոնգ գետը, որպեսզի բացվի չինական զորքերի ճանապարհը դեպի Վիետնամական տարածք:

-Հոգիս  նույնպես այն ժամանակ տեսավ, թե ինչպես էին իմ լայն բացված աչքերը հառել հրամանատարի վրա։

- Վիետնամի ինքնապաշտպանության ուժերը ձեր մարմինը դուրս բերեցին Չանգկոնգֆա ծանծաղուտից և թաղեցին:

- Դուք դեռ ատո՞ւմ եք Վիետնամը:

- Ինձ նման ձևով  քարոզել են մինչ այստեղ գալս։

- Բրոշյուրների, թռուցիկների, ֆիլմերի միջոցո՞վ:

-Ոչ, Չինաստանի Ժողովրդա-ազատագրական բանակի քաղղեկները մեզ հետ զրուցել են անձամբ։ Մենք՝ զինվորներս, հազվադեպ ենք գիրք կարդում։

-Բոլոր ժամանակներում մենք ստիպված ենք վերցնել մեր արյունն ու ոսկորները՝ բարիկադներ կառուցելով, որպեսզի ձեզ կանգնեցնենք։

-Իմ գիտակցությունը պարզեց միայն այն ժամանակ, երբ մահացա։

-Դուք  մեր թշնամին եք եղել՝ ստոր ու չար, մեր չորս հազարամյա պատմության ընթացքում:

-Այսպիսով, մեր տոհմերը սնվել են մարդու մսով:

-Երբ դուք  հզորանում եք, ուրիշների գլխին դժբախտություն ու աղետներ եք բերում։

- Կոմկուսի անդամ էի՞ք։

-Պետք չէ հարցնել։ Դուք բոլորդ բարձրացնում եք միայն նեղ ազգային շահերը։

 

 

 

ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ 4

 

-Բոլոր հասարակարգերի համար չի կարող լինել ունիվերսալ մոդել։

-Յուրաքանչյուր դարաշրջան ունի իր բարձրագույն արժեքը։

- Մենք սինուսոիդի նվազագույն կետու՞մ ենք։

-Ոչ, մեկ այլ շրջապտույտ է սկսվել։

-Անկախության, ազատության, երջանկության համար այլ ձևակերպու՞մ է պետք:

-Կյանքի ընթացքն ամեն ինչ բացատրում է։

-Ազատության մասին ավելի մանրամասն կարո՞ղ ես պատմել։

- Այն ինքնապաշպանության բնազդ է, որ բարձրացնում է մարդկանց։

- Մարդիկ միշտ գիտակցում են ուրիշների կողմից ստրկացմանը դիմակայելու անհրաժեշտությունը:

-Այսպիսով՝ ի՞նչ է ազատությունը,մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության գաղափարների աղբյու՞րը։

-Ճիշտ է։ Կարծես թե դա կախված է իշխող ռեժիմի բաց լինելու՞ց:

-Ոչ,  հենց ազատության ձգտումն  է, որ մարդկանց մեջ ծնում է իրավական պետություն կառուցելու անհրաժեշտությունը ։

-Իսկ ի՞նչ են անկախությունն ու երջանկությունը։

-Դա ազատության նախաշեմն է՝ պատճառահետևանքային կապը:

-Անկախությունն ամենաթա՞նկն է:

- Նրան հասնելու համար մեզ պետք եղավ մի քանի սերունդ զոհաբերել։

- Թվում է հավասարակշռությունը ձեռք է բերվում գլոբալիզացիայի միջոցո՞վ։

- Այս հայեցակարգը դեռևս մեկ անգամ ևս  պետք է թարմացվի։

- Կարո՞ղ ես քեզ ազատ պատկերացել:

-Ես նույնիսկ իմ ցավը կառավարելու ազատություն չունեմ:

 

 

 

ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ 5

 

-Ես  ջրի կաթիլ եմ։

-Մենք միաձուլվում ենք իրար՝ձևավորելով մի մեծ կաթի՞լ։

-Ոչ, մենք ներդաշնակության մեջ  ենք միմյանց հետ և միշտ անջատված ենք։

-Այսինքն, մեր միտքն ու հոգին սահմանափակվա՞ծ են։

-Քաղաքակիրթ հասարակությունը անհատական բնավորությամբ և տարբեր մտածելակերպով մարդկանց բազմությունն է։

-Դա՞  է մարդու իրավունքների հիմքում :

- Ջրի յուրաքանչյուր կաթիլ իրավունք ունի իր կարծիքն արտահայտելու։

- Նրանք հավասար են ու ազատ։

-Ես գոյություն ունեմ Աստծո ողորմածությամբ:

-Ես պայծառատեսություն ձեռք բերեցի Բուդդայի հրաշքների շնորհիվ:

-Ուրիշներն էլ ծառայում են սուրբ Մայր Աստվածուհուն.

-Ես հարգում եմ յուրաքանչյուր ընտրություն։

 

* Գործակալ «նարնջագույն» -ը սինթետիկ ծագման դեֆոլիանտների և թունաքիմիկատների խառնուրդի անվանում է։ Այն օգտագործվել

 

 

 

Գլուխ VII. ՄՈԴԵԼ

 

ՄՈԴԵԼ 1

 

1960-ականներին երկրի հյուսիսում վիետնամական շատ ընտանիքներ բաժանորդագրվում էին անվճար չինական պատկերազարդ ամսագրերին:

Ես դեռ հիշում եմ դրանց մեջ եղած նկարները՝ կարմրաթուշ բանվորներով, գյուղացիներով, զինվորներով։ Նրանք միշտ իրենց ձեռքերում պահում էին մանգաղներ, զենքեր և նախագահ Մաոյի մեջբերումների գրքույկները։ Ես, եղբայրներս և քույրերս կտրում էինք այդ պատկերները ամսագրերից և կպցնում տան ներսում գտնվող միջնապատերին: Եղբայրս դրանք անգամ դռներին կպցրեց անցնող տարվա վերջին օրը:

 

Այն ժամանակ ես հաճախ էի ուղեկցում ծնողներիս դաշտում, երբ կոոպերատիվում հնչեցնում էին ազդանշանային զանգը։ Մենք գնում էինք աշխատանքի՝ լոկ բրիգադի մատյանում նշագրում ստանալու համար։ Երբեմն կազմակերպվում էին սոցիալական մրցույթներ՝ հերկման, բրնձի տնկման, գոմաղբի հավաքման, բերքահավաքի մրցույթներ։ Դրանք անցնում էին դրոշներով, թմբուկներով ու պաստառներով։ Մարդիկ ամբոխվում էին, նայում լիուլի ոգևորված, բարձրաձայն ուրախանում։ Այդ ժամանակ կոոպերատիվի նախագահը նմանվում էր մեր ամսագրերի կերպարին։

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 2

 

Տեխնիկումում ուսումնառությանս վերջին տարում սխալ պատասխանելով կոլեկտիվիզմի ոգու մասին հարցին, ձախողեցի «Գիտական կոմունիզմ»-ը ։ Ես ինձ հետ բերել էի բազմաթիվ ծածկաթերթիկներ, որպեսզի աչքի անցկացնեմ: Գրեցի հիմնական կետերը ափերիս և ոտքերիս վրա, հուշումներով փոխանակվեցի նրանց հետ, ովքեր նստած էին իմ առջևից և ետևից: Մոտ մեկ տարի անց ես պատահաբար հանդիպեցի այս մասնագիտության ուսուցչին տեղի գարեջրատանը: Ուսուցիչը խոստովանեց, որ ինքն էլ այլևս չի հիշում իր դասախոսությունների բովանդակությունը։ Նա պատմեց, որ յուրաքանչյուր դասախոսությունից առաջ շատ ժամանակ է հատկացրել գրառումների էջերը մտապահելուն։ Իսկ հաջորդ օրը անմիջապես մոռացել է: Երբ նա այլևս չէր կարողացել անգիր մտապահել էջերը, այլ ելք չի ունեցել, քան թոշակի անցնելը։ Այդ օրը մենք այնքան հարբեցինք, որ դուրս գալով ճանապարհ՝ բախվեցինք անկյունում գտնվող սյանը։

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 3

 

Կարգն ու հասարակական անվտանգությունը պահպանելու համար մեզ հանձնարարվել էր աչալուրջ հետևել միմյանց։ Իհարկե, ես չգիտեի, թե ով է ինձ հետևում։ Իմ պարտքն էր հետևել հարևանիս: Առավոտյան մոտոցիկլետով նա մեկնում էր աշխատանքի, երեկոյան վերադառնում։ Ես հետևում էի նրան ու մանրամասնորեն նկարագրում նրա ամեն քայլը։ Բայց ինձ կատաղեցնում էր այն, որ նա գիշերը փակվում էր։ Ինչպե՞ս իմանալ, թե նա ինչի մասին է խոսել իր ընտանիքի հետ և ինչեր է արել մթության մեջ: Համայնքային ժողովի ժամանակ ես ինքնակամ ոտքի կանգնեցի և ենթարկեցի ինձ անկեղծ ինքնաքննադատության՝ ընդունելով իմ սխալները, ոգևորության և կամքի ուժի բացակայությունը։ Այս երկարաժամկետ գործողության գաղտնիությունը պահպանելու նպատակով, ես չհրապարակեցի այն օբյեկտի անունը, որին հանձնարարվել էր վերահսկել, և նրա աշխատանքի վայրը. իմ ելույթում ես որոշեցի օգտագործել որոշ ընդհանուր, անորոշ սահմանումներ:

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 4

 

Ինձ հրավիրեցին որպես մեր տարածքի կառուցապատման նախագծի խորհրդատու: Մեզ հասանելի միակ նմուշը 6×12 սմ չափսի սև և սպիտակ լուսանկարն էր: Մենք հերթով ուսումնասիրում էինք այն և ուրվագծում ցուցանմուշները: Ես պտտեցի լուսանկարը ուղղահայաց և հորիզոնական, բայց այդպես էլ չկարողացա տեսնել մանրամասները: Հետո մեր խորհրդատվական խորհուրդը բազմիցս նիստեր գումարեց, բայց մենք այդպես էլ հարմար տարբերակ չգտանք։

 

Այսպիսով, բոլորը կամաց-կամաց մոռացան այս նախագծի մասին: Մի քանի տարի անց իմ թաղամասում ոչ ոք չէր հիշում խորհրդատվական խորհրդի մասին:

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 5

 

Անցած գիշեր ես տեսա երազ: Ես ջրամբարի ափի ընդարձակ, զով տանն էի։ Օդը թարմ էր, ոչ բորբոսնած։ Խմելու ջուրը և արտադրանքը համապատասխանում էին համաճարակային չափանիշներին: Հարազատներիս հետ մտա այս տուն։ Որքան էլ որ զարմանալի է, տան հետնամասը միացված էր բազմաթիվ նրբանցքերի։ Մեզանից յուրաքանչյուրն ընտրեց կամայական ճանապարհ, և որքան խորանում էինք, այնքան ավելի էր մթնում շրջապատը: Երբեմն մենք բախվում էինք միմյանց, սայթաքելով ինչ-որ մեկի թափած աղբից, որ դուրս էր թափվում նույնիսկ մայթին: Այս մութ ճանապարհի վերջում ես տեսա այն մահճակալը, որտեղից ուղևորվել էի դեպի այս երազը։ Ստացվում է՝ ընդարձակ շենքը վերածվել է տան մանրակերտի, որ կանգնած է փողոցի վերջում։

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 6

 

Երազում ՝ հեռավորության վրա, անորոշ փայլ է: Նրանք, ովքեր ցանկանում են մոտենալ դրան, պետք է անցնեն այրվող դարպասով։ Շատերն են փորձում հասնել այնտեղ, բայց ոչ ոք չի կարողանում անցնել: Ես վճռական եմ մտնելու։ Բեկում մտցնելուց առաջ, ես կենտրոնացրի իմ բոլոր մտքերը, կենտրոնացրի իմ կամքը։ Ի վերջո, ինձ հաջողվեց անցնել վառվող դարպասով։ Բայց իմ մարմնական ծածկը այրվեց, մազերս ու մորուքս անհետացան։ Պայծառության հետևում միայն մի ամայություն էր: Այրված մկները, որոնց բախտ էր վիճակվել ողջ մնալ, դուրս վազեցին ինձ ողջունելու։ Այդ ժամանակվանից ես թագավոր եմ դարձել մկների երկրում։

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 7

 

Գիտաֆանտաստիկ նախագիծ: Գիտնականներին հաջողվել է միևնույն ծառի վրա պատվաստել բազմաթիվ տարբեր պտուղներ։ Բազմաթիվ մրգեր, որ միմյանցից բաժանված էին բարակ կեղևով, աճում էին մեկ մեծ մրգի մեջ։

Մարդիկ այս հետազոտական կենտրոն են բերել իրենց սիրելի մրգերի բազմաթիվ տեսակներ՝ սկսած նարինջներից, լոնգաններից, լայմայից, ծիրանից, հյուսիսից վամպից, սալորից, մանգոյից, ռամբուտանից, ջեքֆրուտից, գրեյպֆրուտից, թութից, դուրիանից, հարավային «աստղային խնձորներից»: Բայց երբ պտուղը հասունացավ, նրա կեղևը վառ կարմիր գույն ստացավ։ Ոչ ոք չէր մտածում, թե ինչպես փոխել այս կեղևի յուրաքանչյուր կտորը, համապատասխանեցնելով դրա տակ եղած մրգի հետ:

 

 

 

ՄՈԴԵԼ 8

 

Տունը նախագծված է ծառի վրա թռչնի բնի տեսքով։ Պարագծի երկայնքով այն հյուսված է փշալարերով, հագեցած էլեկտրոնային հետևելու համակարգով, ռադարներով, ձայնային դետեկտորներով, շարժման փոխարկիչով… Տեսականորեն այս տունը դրախտ է երկրի վրա, անառիկ, ընդմիշտ առանց թշնամիների։ Ըստ նախնական վարկածի՝ այս հսկա թռչնի բույնը պետք է ամրացվի ծառին: Եվ այսօրվանից մարդիկ ակտիվորեն ծառեր են տնկելու՝ ներշնչանքով սնուցելով նույնիսկ փոքրիկ կանաչ տնկիները:

 

 

 

Գլուխ VIII՝. ԵՐԱԶ

 

Մարդիկ շտապում են պատսպարվել մթության մեջ, նայում են դանդաղ ու հանդարտ հոսացող կարմիր գետին։ Նրանց սրտերը տագնապով ու խանդավառությամբ բաբախում էին իրենց կրծքում։ Անհվստահելի հարցերը արագորեն տարածվում են ողջ գիշերվա մեջ, ինչպես մեծ ճակատամարտի պատրաստվելու գաղտնի հրամանը: 

 

ԱՐԴՅՈ՞Ք ԱՐՅԱՆ ԼՈԳԱՆՔՈ՞Վ ԵՆՔ ՎՃԱՐԵԼՈՒ ԱՄԵՆ ԻՆՉԻ ՀԱՄԱՐ։ 

ԱՐԴՅՈ՞Ք ԿԽԵՂԴՎԵ՞Ն ՄԵՐ ԿՅԱՆՔԵՐԸ ԲՈՍՈՐԱԳՈՒՅՆ ԾՈՎՈՒՄ։

 

Արյունը շարժվում է հանդարտ, աստիճանաբար, ողորմած, խաղաղ, ինչպես քնած երեխայի շունչը։ Արյունը դիպչում է տիեզերքին, պատմական հուշարձաններին, ինչպես քարերի վրայով սողացող հսկա պիթոնը։ Այն նման է խոտի վրայով գլորվող գնդակի։ Արյան կաթիլները կանչում են միմյանց, որ միաձուլվեն մի տեղ և թափվեն դեպի ներքև:

 

 Կավիճ, որը վերջերս դրվեց գրատախտակի կողքին։ Արյունը գալիս է բացելու գիտակցությունը, արթնացնելու ուղեղի խորքերը՝ հստակ մտածելու համար, որպեսզի յուրաքանչյուր մարդ, ինքն իրեն ընդունելով, վերցնի կավիճը և սկսի  տառը տառի ետևից գրել, սովորի, թե ինչպես վստահորեն կարդալ պարզ արտահայտություններ, կարողանալ գրել Հայրենիքի և սեփական անունը:

 

Արյունը վերադառնում է այն ժամանակ, երբ ծառերը ծաղկում են և պտղաբերվում: Բրնձի հասկերը թեքվում են դեպի գետին: Բատատն արդեն մեծացել է։ Եգիպտացորենը հասունացել է։ Փետրավորները և նախիրը հարթ ու փայլուն են: Ձկները խաղում են գետերում, առվակներում և լճերում: Արյունը մատով անց է կացնում սածիլների վրայով՝ ստուգելով բերրի հողի եգիպտացորենի յուրաքանչյուր հատիկը։

 

Արյունը մեղմորեն հոսում է մամռե ծածկոցների վրայով, օրորում է մոլախոտերի ցողունները։ Այն ստիպում է հողին դողալ, ինչպես օձաձուկն ու որթատունկը, որոնց վրա աղ են ցանում նախքան կտոր-կտոր անելը: Արյունը հանդարտ լցնում է ամեն ինչ՝ իր հետ բերելով երազանքների ուժն ու սրբությունը։  Մի ժամանակ դասակներն ու ջոկատները թաղվել էին հրետանային կրակով։ Այժմ նրանք հառնում են հողից, որպես հատուկ քողարկող զորքեր։ Նրանք, ինչպես առաջ, երթով են գնում իրենց գյուղերը, որտեղ նրանցից յուրաքանչյուրը գտնում է իր նախկին տունը։ Ինչ-որ հրաշքով նրանց հարազատներից ու հարևաններից ոչ ոք ոչ մի տեղ չի անհետացել։ Նրանց վերադարձի պատվին պատրաստված ուտելիքի սկուտեղները ոչ թե հիշատակի օրվա ընծաներ են, այլ սովորական տեղական սնունդ՝ խեցգետնի ապուր ջուտով ու բանջարեղենով և կլոր սմբուկի թթու:

 

Հոսող արյունը քլորոֆիլով է լցնում ծառերի պսակները, տատանում ու թափահարում։ Տրամադրությունները սկսում են փոխվել, թմբիրի մեջ գտնվող մարդիկ արթնանալու համար ապտակում են իրենց այտերին, սովորական անտարբերությունը հանկարծ դառնում է կիրք: Թռչնի ձայնը թևածում է դեպի վեր՝ ազդարարելով երկրի ներսում եղած անսովոր շարժման մասին: Որդը փորձում է ավելի խորանալ, հողը թուլացնելու համար՝ այն դարձնելով ավելի փափուկ։ Կանաչ գորտը, տենելով լուսնի լույսը, մեղմ ձայնով կանչում է մորը: Ճայերը կանչում են  իրենց սիրահարներին, կտրելու անցնելու օվկիանոսը:

 

Վաղաժամ պոկված անհաս պտուղները, վերադառնում են ծառերի ճյուղերին՝ սպասելով այն օրվան, երբ նրանք կդառնան բուրավետ ու քաղցր: Թռչյուններից կտցահարված, որդերից փչացած ծաղիկներն ու պտուղները, դողդողում են, վերածնվում։ Հատված ծառերը բնական ձևով նորից ետ են աճում: Ծառի խեժը հոսում է փտած գերանների միջով՝ տարածությունը լցնելով նոր տերևների հոտով, արմատների ծանոթ կծու բույրով։ Յուրաքանչյուր ծառ հարգված և պաշտպանված է որպես կենդանի էակ: Յուրաքանչյուր ոք ձեռք է բերում ազատություն, մարդու իրավունքներ և արժանապատվություն։ 

 

ԾԱՌԵՐՆ ՈՒ ՄԱՐԴԻԿ ԱՊՐՈՒՄ ԵՆ ՄԻՄՅԱՆՑ ՀԱՄԱՐ՝ ՀԶՈՐ և ԱՌՈՂՋ:

 

Թռչունների ու կենդանիների երամները, որոնք ողջ են մնացել, վերադառնում են նոր արյուն ստանալու. այդպես են  հանդիպում հարազատների հետ իրարանցումից և բաժանումից հետո։ Նրանք իրենց հետ բերում են կտրված պոչեր, կոտրված կտուցներ, եղջյուրներ, ժանիքներ, որսի ժամանակ սպանված իրենց ցեղակիցների ճանկերը: Դրանք  դրեցին գետի հոսանքների մեջ, ծնկի եկան ու խոնարհվեցին ակնկալիքով։ Արյունը եկել ու ուրախանում է վերածնված բրդով ու փետուրներով։ Այն  ջերմացնում է յուրաքանչյուր բջիջ, քրտնածորան, մաշկածածկույթ։

 

Արյունը կենդանիներին բաց է թողնում վայրի բնություն, թռչունները թռչում են երկինք: Այն օվկիանոս է արձակում տարբեր ծովային կենդանիներ, ջրիմուռներ, պլանկտոններ: Բոլոր թռչուններին հնարավորություն է տալիս, մրցակցելով իրար հետ, ձու ածել, ուտելիք հայթայթել, ջրում զվարճանալ:

 

Բոլոր մարդիկ, նրանց  թվում՝ և ես, սկսեցին խորը շնչել՝ դադարելով վախենալ։ Հանկարծ պարզվեց, որ մենք բոլորս ունենք նույն արյան խումբը։ Մենք անշարժ պառկում ենք՝ թույլ տալով, որ տաք կարմիր գետը հոսի մեր միջով։ Ես դեռ նույնն եմ մնում, բայց այս երեկո ես ուրիշ եմ՝ անկախ և ազատ, ինչպես միջատ, ինչպես գազան, երջանիկ, ինչպես ձուկը ջրում և ինչպես թռչունը երկնքում:

 

 

 

Գլուխ IX. ՄԻԱՑՈՒՄ

 

Ջուրը սկսում է լցվել մարդկանց բերանները՝ իր հետ բերելով նախնիների հոգիները, երկրի սրբությունը։ Յուրաքանչյուր ոք կարղ է միաձուլվել իրար հակադիր գույները խառնող այդ հոսքին, մտնել ավազոտ շերտերում խեղդվող վրահաս՝ տեղատվության մեջ։

 

Նոր հոսքը վերակենդանացնում է զուգավորման շրջանը՝ ձվադրման, սածիլների տնկման շրջանը։ Կարմիր արյունը սնուցում է մանրէները, աճեցնում է սերմերը։ Թույլ է տալիս ծառերին ծաղկել, տերևներով պատվել և բոլոր տեսակի կենդանիներին բազմանալ:

 

Հոգևորականություն և միկրոգծագիր. Այն ուղիները, որոնցով Ցի էներգիան հոսում է մեր մարմնով, ծրագրային ապահովման ճարտարապետություն են: Դրանք նյութականի և ոչ նյութականի կառուցվածքային և ոչ կառուցվածքային տվյալներն են: Մարդկանց, կենդանիների և բույսերի դեմքերը փոխկապակցված են ժամանակի և ընթացիկ տարածության մեջ:

 

 Առանց տվյալների հոգիները սպասում են բացվելուն՝ հորդորելով մերօրյա ողջերին, որ չհապաղեն, չլճանան մեկ տեղում։

 

Մարդկության ծրագրերի հետ ներգործելու պատուհաններում հայտնված անձնավորությունները, հառնելով իրենց վերածննդով, այս անգամ ընտրում են

այլ արժեքներ,

այլ ճանապարհներ, 

մեկ այլ փիլիսոփայություն,

այլ ուղղություններ, 

այլ կուռքեր, 

այլ մոդելներ, 

այլ անկախություն, 

այլ ազատություն,

այլ երջանկություն, 

այլ ցանկություններ, 

այլ զգացմունքներ:

 

Էկրանի ձախ անկյունում հանկարծ հայտնվում է մոլախոտի մի հասկ, որն այսքան ժամանակ լռում էր։

 

Այն արձակում է ազդանշան հիշեցնող երկար ձայն, որը նախազգուշացնում է համակարգչի վիրուսով վարակված լինելու մասին:

 

ՄԵՆՔ ԱՆՑԱՆՔ ԹԱՓՈՆՔԻ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԻՋՈՎ:

 

Այս ազդանշանը մարդկանց գրգռվածության ու շոկի մեջ չի գցում, քանի որ հիմա բոլորը գիտեն, որ վերջիններս չեն հանդիսանում հիմնական նյութը, հումքը։

 

Անանուն մոլախոտը դոմինոյի էֆեկտ է ստեղծել՝ հրելով զառերի շղթան և առաջացնելով նրա բոլոր տարրերի անկում։ Անդեմ կերպարանքը ոտքի է կանգնում և պնդում, որ ինքը ոչ այլ ինչ է, քան բութ դանակ: Հետո երկրորդ կերպարանքը, երրորդը, չորրորդը և այլն: Ինչպես անուններ են բարձրաձայնվում անհամար բանակի ցրված շարքերում։ Մարդիկ խոստովանում են, որ լաթի կտորներ են, թրջված ավելներ, աղբամաններ, առանց կազմի գրքեր, կոտրված աթոռներ կամ արդուկներ: Նրանք խոստովանում են, որ պատառոտված վերմակներ են, կոշիկ, որոնք շիլա են մուրում, հնաոճ հագուստ, հին պլաստմասե տարաներ՝ ծածկված փոշով։ Այժմ նրանք ինքնակամ եկել են հավաքման կետ, որ  տեսակավորվեն. կամ ոչնչանան կամ սպասեն նոր ծննդի ։

 

Պահպանված թղթապանակները մեկը մյուսի ետևից արտացոլվում են որպես գերեզմաններ: Կառուցված գերեզմանները հետաքրքիր ձևով զարդարված են, անգամ լքված գերեզմանները։ Թարթող էկրանը, խունկի ծխով և ամենուր սփռված ընծաներով, ստեղծում է Գերեզմանների մաքրման օրը: Նորից հայտնվում է կոոպերատիվի նախագահը: Նա զարմացած է մարգարեի հետ իր ունեցած կապով, խորհրդատվական խորհրդով, դերասաններով, որոնց դեմքերը պատված են սպիտակ շպարով։ Գիտական կոմունիզմի ուսուցիչը դիմավորում է երկու ճակատներից էլ ժամանած զինվորներին: Մենախցերում փոխել են կողպեքները, որպեսզի այնտեղ պահվեն միայն մահվան դատապարտվածները։

 

Ցանկապատի մոտ աճած համեմը, կոմելիսը, պտերը, ձկնկիթների և մոծակների թրթուրների հետ միասին հանկարծ սկսում են անշարժ ջրում փայլել: Նրանք տենչում են ազատ ապրել և պաշտպանել իրենց արժանապատվությունը։ Նրանք կապվում են հին ծառերի և վայրի գազանների հետ, որպեսզի դառնան հեռատես, կամային և խիզախ:

 

ՆՐԱՆՔ ՍՈՎՈՐՈՒՄ ԵՆ ԱՐԾՎԻ ՎԵՐԱԾՆՄԱՆ ՀՊՍՐՏ ՈՒ ՑԱՎՈՏ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ:

 

Երբ վերջինս այլևս չի կարողանում բարձր թռչել, նա հարվածում է կտուցով ժայռերի եզրերին այնքան ժամանակ, մինչև այն կոտրվի, որպեսզի հետո վերականգնի իր ճանկերը: Նա կարող է նայել արևին առանց աչքերը թարթելու և առանց կուրանալու վախի։

 

Արծիվը թռչում է դեպի լեռան գագաթը՝ սպասելով գալիք փոթորկին։ Քամու կատաղի պոռթկումները նրան բարձրացնում են այնտեղ, որտեղ փոթորիկ է ծնվում: Իր սուր ճանկերով նա կառչում է փոթորիկի ուսից՝ ներկայանալով որպես հպարտ ու սուրբ խորհրդանիշ։

 

__________________

* Արծիվների «վերածննդի» մասին կա լեգենդ, ըստ որի՝ ծերության ժամանակ այս թռչունների կտուցն ու ճանկերն այնքան  են երկարում, թույլ և բութ դառնում, որ արծիվներն այլևս չեն կարողանում իրենց սնունդը հայթայթել: Փետրածածկը դառնում է հաստ ու ծանր՝ զրկելով թռչունին բարձր թռչելու կարողությունից։ Այդժամ արծիվը կատաղած սկսում է զարկել  քարերին, այնքան ժամանկ, մինչև չի փշրում իր կտուցը։ Դրանից հետո արծիվն ստիպված է լինում սոված մնալ,  այնքան ժամանկ քանի դեռ նոր կտուց չի աճի։ Իր նոր ուժեղ կտուցով նա պոկում է իր հին ճանկերն ու փետուրները։ Եվ նորից է ստիպված լինում սովամահ լինել՝ սպասելով, թե երբ են նրանք նորից աճելու: Ենթադրվում է, որ ամբողջ գործընթացը տևում է 5-6 ամիս: 

 

ԱՅՍ ԼԵԳԵՆԴԻ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՅՆ Է, ՈՐ ԻՆՔԴ ՔԵԶ ՓՈԽԵԼՈՒ և ՆՈՐ ԿՅԱՆՔ ՍԿՍԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ՀԱՐԿԱՎՈՐ Է ՏԱՆՋԱՆՔՆԵՐԻ և ՑԱՎԻ ՄԻՋՈՎ ԱՆՑՆԵԼ:

 

Այս լեգենդը հիշատակվում է նաև Աստվածաշնչում (Դավթի Սաղմոս, 102)՝ «ձեր ցանկությունը հագենում է բարիքներով: Եվ ինչպես արծիվը, նորոգվում է ձեր  երիտասարդությունը»։

 

 

 

ՎԱՂՐԱՄՅԱՆ ԱՐՄԻՆԵ ՄԱՐՏԻՆԻ

 

26.04.1966թ : Ք. Երևան

 

1973-1983թթ. / սովորել է Նոյեմբերյանի հ2 միջնակարգ դպրոցում/

 

1983 – 1988թթ/սովորել է  Երևանի Վ. Յա բևյուսովի անվան օտար լեզուների ինստիտուտում/   բանասեր է, ռուսաց կլեզվի և գրականության ուսուցչուհի.

 

1996 – 1999թթ/սովորել է Մոսկվայի Պետական Հումանիտար Համալսարանում/

 

Իրավաբան- միջազգային իրավագիտության բակալավր

 

1987- 2020թթ աշխատել  դպրոցում տնօրենի տեղակալ դաստիարակության գծով և ուսումնական գծով: Դասավանդել է  «ռուսաց լեզու և գրականություն»,«Քաղաքացիական կրթություն» «Պետություն և իրավունք» առարկաները

 

2016г – 2016 թ Տարավա լավագույն ուսուցիչ  կոչում ՀՀ ՌԴ դեսպանատան կողմից

 

2013 г- Շնորհակալագիր ՀՀ նախագահի կողմից մանկավարժության բնագավառում  ունեցած մեծ ավանդի համար:

 

2013, 2021 թթ- դպրոցի տնօրենի հավաստագրեր

 

 1988թ-ից մինչ այսօր զբաղվում է թարգմանչական գործով, ստեղծագործական աշխատանքով: Աշխատել է  որպես թարգմանչուհի ՀՀ ուժային կառույցներում:

 

Գրող, բանաստեղծուհի, թարգմանչուհի

 

Գրչանունը՝ Արմինե Փահլավունի

 

 

 

Minh họa của HS. Nguyễn Thanh Thanh

 

 

 

THỜI TÁI CHẾ

 

Trường ca

 

 

 

Chương I: ĐIỂM NHÌN

 

Vừa cử động tôi đã chạm vào thế giới của các vị. Xin đừng vội trách tôi hỗn xược, vô tâm! Vẫn biết ai đó trong các vị chưa kịp siêu thoát, hay còn đang dò dẫm phương nào. Hoặc tất cả vẫn nguyên ở đó? Tôi bước lên, hít thở. Máu từ khóe miệng tôi xuống đất mẹ ròng ròng.  

 

*

 

Tôi lớn lên trong lẫn lộn đúng sai, tỉnh táo và lú lẫn, tìm đường và lạc lối, u mê và khát vọng, hiện đại và tiểu nông, quảng đại và cò con, tổng thể và đơn chiếc, cao thượng và thấp hèn, văn minh và lạc hậu… Một sớm mai gặp con cá bơi ngược dòng, một vì sao chờ đợi ban mai không nhắm mắt. Tôi bồn chồn đến lớp, ngồi bên những bạn học, phần đông trong số họ khi ấy đã chết. Nghe thầy giáo say sưa giảng bài. Thầy giơ ngón tay ra hiệu cho cả lớp mở từng trang vở. Thầy nhìn từng người hồi lâu rồi đến bên tôi nói như ra lệnh, nếu hiểu bài phải biết kìm nén cảm xúc.

 

 

*

 

Thầy giáo cho cả lớp xem nhiều mô hình, những cuộc chiến tranh, từng đợt di dân, thanh trừng, cải cách... Xương người chất thành núi, mở đường, dựng ngôi nhà nghỉ tạm; làm tường thành ngăn chặn mũi tên tẩm độc từ phía ngoại bang. Những dòng sông máu và nước mắt được mô phỏng bằng sáp nến. Thầy giáo bật que diêm cho những mô hình nhanh chóng bén lửa. Lần đầu tiên chúng tôi chứng kiến linh hồn và tư tưởng có mùi khét, ám khói mù mịt. Lúc ấy tôi càng khát khao biển và trời của tôi bất tận, một dải đất rộng bền vững hòa bình. Ngậm một bụm khói đen quánh đặc tôi trốn khỏi lớp học.

 

 

*

 

Tôi nhẫn nại bóc lớp muội đen đang phủ kín lối đi, bọc kín những vệ cỏ, cây cầu, cột mốc. Vớt sạch cả lớp váng đen vừa đông cứng trên mặt nước, thu lại những giải băng đen, biển hiệu đen, con diều đen còn mắc kẹt giữa không trung. Tôi đến bên một em nhỏ thì thầm như van vái: Hãy để anh bóc lớp vỏ thâm đen đang bao bọc áo quần, trên trán em kia! Em bé ném về phía tôi ánh mắt giận dữ như nhìn một con thú dữ, rồi thinh lặng bước đi. Tôi lặng lẽ theo sau em vờ như chưa từng gặp gỡ, rồi âu yếm bóc lớp muội đen trên thân thể em bằng đôi mắt mệt mỏi của tôi. Tưởng tượng lau chùi da thịt em cho đến khi bóng em mất hút.

 

 

*

 

Mỗi sáng tôi thức dậy trong mạng lưới thông tin dầy đặc, ngỡ bị mắc vào mớ bòng bong, ổ con nhện khổng lồ. Có ngày quanh quẩn với tin tức quên cả ăn sáng. Tôi hình dung vùng đất này đang lồng như ngựa vía. Bụi tung mù mịt khắp nơi, không nhận ra đâu là bãi hoang, đâu là lối ngõ. Tôi tỉnh hay mê và đang ngồi ở đâu? Rồi lại nghĩ dớ dẩn không biết mảnh đất có bao nhiêu chân? Chẳng lẽ đất quê hương chỉ là ngọn đồi, tảng đá, vườn tược, bờ bãi, kênh rạch. Hay mắm muối, tro than, rơm rạ nằm ì. Có lúc ngỡ đất không có chân, mặc cho bọn ngu dốt lôi đi. Giờ đây chúng đã bất lực, vừa la ó vừa vấy bẩn lên mặt đất.

 

 

*

 

Ba người trong quán nước cùng im lặng, nhìn thật lâu một cái lỗ ẩm mốc cuối chân tường. Một con tò vò chui ra, cất cánh. Người thứ nhất từng là tù nhân nhiều lần tìm cách vượt ngục không thành. Người thứ hai tự thay đổi cuộc đời sau lần đánh tráo bài thi. Người thứ ba có thể tự chữa lành vết thương khi biết tất cả sự thật. Họ tiếp tục lặng im uống nốt chén nước, theo đuổi từng ý nghĩ lộn xộn. Người này tưởng tượng người kia đang cố chui qua cái tổ tò vò.

 

 

*

 

Miếng thịt sống được cạo da, rửa sạch. Người đầu bếp cố thái cho vuông vắn, nhưng đa phần chẳng ra hình dáng gì. Chúng được ngâm tẩm gia vị, quyện lấy nhau bằng hành khô, tỏi, tiêu, đường, ớt, nước mắm, kẹo đắng. Một đống bầy nhầy reo trong lửa. Co lại. Vật vã. Nổ lốp bốp. Chúng cùng chung giấc mơ được tái sinh trong thân xác khác, nhưng hiện thời phải gắng sức chảy mỡ, co rúm, nát nhừ. Đợi chui qua những cái miệng hôi hám, tham lam.

 

 

*

 

Những linh hồn chiếm lĩnh cảnh quan, mang tên đồ vật. Đây linh hồn xà phòng, thùng rác, băng vệ sinh, sách bút, quạt máy, khăn tắm, mâm bát, mồi nhậu, xoong nồi… Kia linh hồn nhà hộ sinh. Linh hồn Ủy ban hành chính xã. Linh hồn trường học. Linh hồn viện bảo tàng. Linh hồn tòa án. Linh hồn sở thú. Linh hồn công sở. Linh hồn bán công sở. Linh hồn nhà nghỉ. Linh hồn Hội Nuôi ong. Linh hồn trại giống. Linh hồn doanh trại... Đi đâu tôi cũng gặp người mang vũ khí chặn lại tra hỏi giấy tờ. Tôi lục túi, bới tung cả mớ những giấy phép hết hạn. Tôi hóc khóa, cùng đường. Bị cấm phát ngôn. Chạm miệng vực. Rơi không người đỡ… Bế tắc quá nên tôi tỉnh dậy. Ngoài kia đang mưa, có hơi nước mát bay vào cửa sổ. Tôi nằm xuống đợi giấc mơ khác.

 

 

 

Chương II: THẪM ĐỎ

 

Ngọn đèn ngủ héo rũ đánh thức dòng sông máu. Máu hòa máu, tanh nồng, nhễu dài. Một ám ảnh đỏ.

 

*

 

Như có ai vừa thắt sợi dây thừng vào cổ tôi lôi đi trong hành lang hẹp. U ám và ẩm mốc. Tôi ngửa cổ, tắc nghẽn yết hầu. Chốc chốc thân xác tôi vấp phải chiếc đinh hay mảnh thủy tinh vương trên mặt đất. Tôi bị cào rách, đau rát, tóe máu. Máu làm thân thể tôi trơn nhẫy trượt nhanh hơn. Tôi tựa con lươn con trạch trườn trên mặt bùn nhão. Tôi bị ném vào đống xác súc vật đã bị vặt trụi lông, cắt tiết. Sợi dây thừng quanh cổ tôi nhanh chóng được cởi ra để lôi tiếp những thân xác khác phía sau. Nhìn tốp lính gác bắt đầu thay ca, tôi nín thở, úp mặt, bất động giả chết.

 

*

 

Không thấy người lính gác ca trước bàn giao lại gì cho ca sau. Người lính mới nhận ca đứng vào vị trí. Tôi thoáng nghĩ, có lẽ đây là một khe hở, một cơ hội, một sơ suất, thiếu trách nhiệm. Họ đã thực hiện sai quy trình. Hay có thể đã thành thông lệ, thành thói quen của những lính gác, bởi từ lâu ở vọng gác này không xảy ra sai phạm lớn nào, chưa gây hậu quả nghiêm trọng. Tôi bò đến phía sau người lính gác, bất ngờ tung cú đấm trời giáng vào gáy anh ta. Tôi trói người lính ấy vào cửa sổ vọng gác, mặc vào bộ quân phục, phóng thích những súc vật còn ấm nóng, hy vọng chúng sẽ được sống. Tôi nhanh chóng trốn thoát.

 

*

 

Tôi đau giấc mơ cây cỏ úa vàng, trút xuống từng cơn thiếu máu. Lá khô đưa tôi về một thời mất máu, một thời khinh rẻ máu, một thời gian lận máu, một thời lợi dụng, tụng ca máu. Một vong linh không rõ giới tính đu lên cuống một chiếc lá và xưng danh từng là giọt máu. Ngọn cây và con chim sâu gần đó vội vã lắc đầu, rồi không tranh luận với vong linh ấy nữa. Giọt máu ấy bây giờ có hình hạt sương mang ánh sao khuya, giọt mưa trong lành buổi sớm, vệt nước cam em bé vừa uống lỡ rớt xuống cằm. Nước mắt đọng trong khóe mắt đợi chờ, hy vọng.

 

*

 

Máu từng chảy loang từng vũng giữa sân đình sau những lần đấu tố trong cải cách ruộng đất. Người con dâu từng tố điêu bị bố chồng ép buộc làm nô lệ tình dục, giờ cũng yên nghỉ trong cùng nghĩa trang. Vong hồn chị ta thường sang gõ nắp quan tài xin lỗi ông cụ cuối mỗi hoàng hôn. Ông cụ đã về báo mộng cho những người còn sống, hãy chọn một ngày thanh minh trong sáng nhất để nói lại chuyện đau buồn ấy một lần. Rồi sau đấy không bao giờ nhắc nữa.

 

*

 

Giấc mơ máu xông lên mùi hăng nồng nặc phòng biệt giam ngục tù, những chiến sỹ ái quốc kiên trung cho đến chết. Họ đã tin tuyệt đối vào lý tưởng mình lựa chọn và mơ ước những điều tốt đẹp nhất cho dân tộc, Tổ quốc. Họ đang nhìn những kẻ phản bội lý tưởng, phản bội đồng đội thả sức vấy bẩn lên con đường máu. Trong cơn mơ tôi nhìn thấy cánh cửa những phòng biệt giam bật mở, mùi hăng nồng nặc vẫn còn, nhưng họ đã không còn ở đó.

 

*

 

Máu phun trào. Máu đắp lên máu trong chiến trận. Rừng hoang mất máu thối rữa xác chết. Sông suối, ao hồ mất máu trương phềnh xác chết. Máu đổ xuống lúc nhiều người nhìn thấy và cả không ai có thể nhìn thấy. Những số phận tự kết liễu và bị kết liễu. Máu phun trào và những thi thể từng chảy máu trong. Máu đông nhanh và không thể đông. Máu được rửa sạch, xóa dấu vết, ngấm xuống đất đen, thoát qua ống cống. Máu vẫy gọi nhau, không thấy.

 

*

 

Đêm nay mọi người tiếp tục ngủ say cho dòng sông thẫm đỏ đi qua. Những người ngủ há miệng, ngủ dang tay dang chân, ngủ như hoa khép cánh, như quả thối rữa, ngủ cò quăm, ngủ như chết, ngủ chúi đầu, ngủ đứng, ngủ ngồi, ngủ gật, vừa ngủ vừa ngậm thức ăn, ôm lấy ngực mà ngủ, đầu gối lên cánh tay, ngủ gác lên người bên cạnh, ngủ sấp, nghiêng bên phải, ngủ chảy dãi, ngủ mở mắt, ngủ rên, mộng du ra mở cửa, đái dầm, mộng tinh, nghiến răng, bất chợt trung tiện, ngáy như sấm.

 

*

 

Ký ức đã đến, chiếm lại không gian dĩ vãng. Mũi nhọn chĩa ra từ bàn chông, tiếng nổ đanh gắt từng viên đạn, lấy thân mình làm giá súng, lấp lỗ châu mai, vết mực trên chiếc bàn hỏi cung, từng chồng biên bản cuộc họp được đánh số, hòm phiếu đã niêm phong, buổi liên hoan vừa được lên lương, vào bệnh viện thăm người ốm, tặng hoa người chuẩn bị nghỉ hưu, nhìn mặt người thân lần cuối, chúc mừng người vừa lên chức,… Tất cả đang hiện lên lạnh lùng, chính xác như bảng phân vai một vở diễn. Người đạo diễn của vở kịch bất ngờ xuất hiện, mỉm cười khó hiểu, rồi bỏ ra ngoài hút thuốc vặt. Ông bỗng chốc thành kẻ tiên tri, người tổ chức, một nhà thấu thị.

 

 

 

Chương III: SÂN KHẤU

 

Cảnh 1

 

Giấc mơ sân khấu trống rỗng. Có tiếng nói vọng từ cánh gà. Mỗi khán giả dựa vào kinh nghiệm bản thân để đoán biết nội dung vở diễn. Đây là một cuộc họp, đợt chỉnh huấn, buổi hội thảo, phổ biến nghị quyết, phân công nhiệm vụ, một vụ ăn chia, cuộc đấu tố, ngày đọc quyết định, nói chuyện thời sự, cuộc thanh trừng, chào đón đại biểu cấp trên, ca trực cấp cứu, cuộc bỏ phiếu kín…

 

Vẫn cơn mơ ấy. Sân khấu tiếp tục trống vắng. Âm thanh tiếp tục vọng từ hai bên cánh gà, nghe không rõ. Loa đài rất kém. Bên dưới khán giả vẫn im lặng.

 

Lại vọng từ trong cánh gà. Có tiếng gằn giọng. Tiếng van xin. Cãi cọ. Tiếng đập bàn. Phân bua thành khẩn. Ai đó nói một câu rất dài không muốn nghỉ. Tiếng ném một vật cứng xuống đất. Tiếng cao giọng ở cuối câu. Tiếng đạn lách cách lên nòng nhưng không có tiếng súng. Tiếng khóc thút thít của một phụ nữ. Tiếng quát đanh thép. Giọng nói giật cục. Tiếng va đập kim loại. Giọng một người đàn ông run run. Người tiếp theo cũng run.

 

Tin lan truyền ra bên ngoài sân khấu. Tất cả cùng nhất trí. Thành công rực rỡ. Một cái kết có hậu.

 

 

 

Cảnh 2

 

Những hàng ghế băng được kê sẵn ngay ngắn. Mỗi ghế đủ cho ba người. Trên lễ đài có phông màn, lọ hoa, khăn trải bàn. Chủ tọa mặt mày quan trọng, ăn mặc gần gũi, gọn gàng. Sau hiệu lệnh mọi người lặng lẽ đi ra sân khấu, ngồi xuống ghế, không ai chạm vào ai, tư thế nghiêm trang, mắt nhìn thẳng. Vừa khai mạc được vài phút đã có người ngủ gật. Người soi gương và tỉa lông mày. Người tự lấy ráy tai, nghiêng đầu, mồm há hốc. Vài người bẻ từng đốt ngón tay lắc cắc. Một người hích nhẹ khuỷu tay vào sườn người bên cạnh, chắc muốn nói điều gì. Chủ tọa yêu cầu mọi người chú ý, không nói chuyện riêng, không được nhắn tin, điện thoại phải để chế độ im lặng. Bắt đầu có tiếng la ó từ phía khán giả, ném cả vật lạ lên sân khấu. Có tiếng xì xầm, thế kia thì ai cũng diễn được. Một số người bỏ về, buông câu gì đó gọn lỏn.

 

 

 

 

Cảnh 3

 

Diễn viên rê ngang bàn chân theo làn điệu chèo, rồi nhún nhẩy cả thân mình theo nhịp chèo thuyền. Con thuyền cách điệu trôi ra sân khấu. Diễn viên làm động tác cầm mái chèo quạt nước rồi chỉ tay xuống đất và hát, tang tình con cá lội... Sau lại đưa tay lên ngang mày, tình bằng con nhạn bay… Tưởng đơn giản vậy thôi mà ngay lúc ấy nhiều khán giả đã bật khóc. Họ thương những con cá chưa kịp lớn đã cắn câu, con chim vừa ra ràng đã sa lưới. Có tiếng người trong ban tổ chức nhắc nhở trên loa. Đề nghị mọi người kìm nén xúc động, vở kịch còn lâu mới đến lúc gay cấn, cao trào. Nếu các vị dễ bị kích động chúng tôi sẽ không diễn nữa!

 

 

 

 

Cảnh 4

 

Sân khấu chia đôi, bên này cõi âm, bên kia dương thế. Những diễn viên vào vai linh hồn bôi mặt trắng, bên cõi dương tô mặt hồng. Một diễn viên diễn cảnh người mới qua đời. Bắt đầu thủ tục chôn cất, mọi người khiêng anh ta từ bên này tấm màn sân khấu sang phía bên kia. Sau khi được bôi mặt trắng, anh ta nhìn sang trần gian bỗng toát mồ hôi. Sao ở bên đó bao nhiêu năm mà nhiều lẽ giản đơn, tự nhiên anh ta không biết.

Kìa con đường thẳng tắp. Con đường quanh co. Con đường gấp khúc... Những dấu chân lầm lạc chồng chất lên nhau, bôi xóa, rồi tiếp tục lầm lạc. Rồi lại bôi xóa. Những cuộc cách mạng lật đổ áp bức, cường quyền. Một vài người làm cách mạng thành công đứng ra cai trị vương quốc quá lâu lại thành kẻ tha hóa, độc tài. Con người phải hy sinh biết bao máu xương để giành lấy tự do, nhưng lại quên đi bài học từ một cây xanh. Tự do quang hợp, tự do đơm hoa, tự do kết trái.

Mấy linh hồn mặt trắng bỗng xúm lại và bắt đầu chỉ trỏ. Sân khấu âm và sân khấu dương có hai người nhắc vở.

 

 

 

 

 

Cảnh 5

 

Cảnh một phiên tòa lưu động xử một tử tù máu lạnh. Tòa cho hắn nói lời cuối cùng. Hắn kể được sinh ra ở đây và từng đi học. Cuộc đời đã dậy cho hắn biết lẽ phải thuộc về kẻ mạnh. Hắn tự thú lúc hành hung mình là kẻ mạnh nhất. Bỗng một khán giả bị kích động nhảy lên sân khấu tay lăm lăm chiếc dép. Nhân viên giữ trật tự đêm diễn đã vội ngăn anh ta lại và nói hãy bình tĩnh, đây chỉ là vở diễn. Anh diễn viên đóng vai tử tù đã đến lúc được vào bên trong sân khấu tẩy trang, rồi lẻn về nhà theo hướng khác. Vị khán giả bị kích động cũng đã ra về trên chính con đường anh ta vừa đi.

 

 

 

Chào khán giả

 

Suốt vở diễn không có tiếng nhạc, không thấy ai hát. Các loại đèn sân khấu đến giờ bật sáng. Các nghệ sỹ lần lượt bước ra, ai cũng cười giống nhau cúi chào khán giả. Lúc này mọi người mới biết hết mặt diễn viên.

 

Tiếng vỗ tay rộ lên như sấm, rồi chậm lại từng đợt. Đều đặn từng đợt như những bước chân diễu binh trên quảng trường.

 

Tấm màn nhung màu huyết dụ từ từ khép lại.

 

 

 

Chương IV: LỐI RẼ

 

Người con gái ấy chờ đợi người con trai ra đi và mãi không về. Chị đã thành một bà lão già nua, run rẩy. Đêm nay dòng sông tươi đỏ bỗng tràn vào giấc ngủ của bà. Nước dịu dàng kéo những cơ lưng, cơ tay, phả vào miệng bà hơi thở của hừng đông, sương sớm. Vỗ vào eo lưng vào vai bà từng làn nước từ con thuyền đang lướt trong mơ. Dòng sông đã dìu bà lão về tuổi thanh xuân và bất ngờ gặp được người tình. Màu tươi đỏ khi ấy mở ra trước mắt đôi trai gái rất nhiều ngã rẽ. Và họ đã chọn một lối khác để băng nhanh về đích phía chân trời.

 

Tiếng họ vang lên khát khao trong nung nấu của dòng sông máu:

 

- Đã xa dần nanh vuốt của cái ác, em ơi đừng sợ!

 

- Có ai đuổi theo ta không?

 

- Mình đang đi trên con đường của máu đã chọn.

 

- Con người sao quá nhiều sai lầm.

 

- Đám đông thường bị dẫn dắt bởi những kẻ tham lam, ác hiểm.

 

- Chúng nhân danh lý tưởng, dân tộc, nhân danh cả lẽ phải.

 

- Họ nói lẽ phải nằm trong khuôn khổ.

 

- Mọi thứ đều bị biến dạng, bóp méo trong một cái khuôn.

 

- Phải tìm cách phá hủy nó.

 

- Anh tin có lẽ phải không?

 

- Tin. Nhưng không tin lẽ phải trên miệng kẻ xấu.

 

- Lẽ phải có thay đổi không?

 

- Luôn thay đổi.

 

- Bao giờ?

 

- Khi tự do của con người bị chiếm đoạt.

 

- Biến con người thành nô lệ, bầy đàn.

 

- Kẻ đó là ai?

 

- Những tên độc tài, những kẻ cơ hội, lái súng.

 

- Hình như phía sau có tiếng nổ? Cố chạy nhanh hơn đi!

 

- Không sợ, đôi ta đã ở bên ngoài tầm đạn.

 

- Hình như có kẻ bám theo?

 

- Không, máu đông kết và đã cắt đuôi.

 

- Ta dừng lại quỳ xuống tạ ơn máu!

 

- Không thể trả ơn được máu.

 

- Máu vô giá và bất tử.

 

- Chúng ta sẽ sinh những đứa con để tạ ơn.

 

- Khi con cái chúng ta lớn lên có biết được lối rẽ này không?

 

- Có thể không biết. Và lúc ấy chúng ta sẽ không còn, hoặc đã lú lẫn.

 

- Vậy viết sẵn hai chữ TỰ DO và dặn người đặt lên mồ.

 

- Có tiếng sóng và hơi nước mát.

 

- Mình trút bỏ và cùng xuống tắm gội.

 

Sóng to và gió lớn đã biến đôi trai gái thành con thuyền lật úp. Cột buồm chao đảo vươn xa cắm vào lòng biển đội con thuyền lơ lửng lên không. Mạn thuyền dãn căng, mở rộng như muốn vỡ. Từng đợt sóng hung dữ chồm lên đáy con thuyền lật úp bám rêu trơn nhẵn nhấp nhô trong ánh nắng. Bọt nước trắng xóa êm ái vỗ từng đợt, từng đợt vào thân thể con thuyền. Họ muốn vỡ ra cho thuyền vững chãi hơn là thuyền và biển còn rộng hơn là biển. Họ muốn thành cá tôm, phù du, san hô, biến hóa thành muôn loài sinh vật biển. Để không kẻ nào có thể đuổi bắt được họ, chia lìa, đầu độc được họ. Mũi thuyền và cả bánh lái lần lượt ngập trong sóng lớn. Cột buồm dựng ngược gắn chặt vào lòng con thuyền trụ vững lắc lư.

 

 

 

Chương V: ĐỒ TỂ

 

Đồ tể 1

 

Hắn còn sống, nhưng ngọn lửa Địa ngục đã lùa đến trước mặt. Hắn cúi gục xin ngọn lửa tha tội nhưng đã muộn. Dòng máu chúng sinh từng chảy qua tay hắn giờ đã biến thành con quái vật khổng lồ cuộn chặt, mút xương tủy hắn. Bỗng con quái vật buông tay. Tên đồ tể lảo đảo đập mặt xuống đất tái hiện giờ phút cuối cùng của những con vật bị hắn làm thịt. Mắt con vật trợn ngược, đỏ quạch khi bị chiếc búa tạ của tên đồ tể lạnh lùng đập xuống. Bốn chân con vật sóng soải, khẽ run khi thùng nước sôi dội xuống từng phần cơ thể. Lưỡi dao sắc trong tay gã đồ tể lia mạnh, trắng ởn những lỗ chân lông. Đầu con vật được cắt rời, xẻ ra từng miếng. Vai, xương sườn, móng chân con vật được xếp ngay ngắn. Tên đồ tể ngã vật. Đôi mắt vô hồn của hắn lồi ra, bất động, chấp nhận để vong linh những con vật đã chết quay về hành hạ. Đây là phản thịt, là cuộc chơi sòng phẳng. Đây là diễn đàn tự do, nơi phán xét công bằng.

 

 

 

Đồ tể 2

 

Những gã đồ tể mang gương mặt lương thiện có mặt khắp nơi, trong bếp ăn, khu vườn, phiên chợ, gánh hàng rong, nhà hàng, trên cánh đồng... Chúng gieo rắc, ủ mọi mầm bệnh từ khi con người lựa chọn con giống, mầm cây. Dùng hóa chất kích thích sinh trưởng, chúng ngâm tẩm, tiêm chích chất độc hại vào hoa quả, đồ uống, thực phẩm… Cái chết có hình miếng thịt bò đỏ au, hồng đậm mỡ màng. Hình những con tôm con mực căng mọng, thân mềm. Những đọt rau xanh, trái cây mởn mơ để lâu không thối rữa… Không ai có thể biết những tên đồ tể vung lưỡi dao ở đâu, khi nào. Chỉ bất chợt vọng lên giữa phố xá, làng quê tiếng kèn trống não nề tiễn đưa những người chết trẻ vì những căn bệnh lạ, hiểm nghèo. Những lưỡi rìu tàn nhẫn, lạnh lùng thường xuyên bổ xuống đâu đó dưới mặt trời, trong bóng tối. Đâu đó có người lên cơn quặn đau, nôn mửa, vật vã, hấp hối. Hóa chất và các loại thuốc tân dược thử nghiệm đã làm những tử thi khô quánh lại trong những cỗ áo quan, đến khi đoạn tang vẫn không thể phân hủy. Những người thân phải dùng dao cạo sạch, róc những khúc xương trước khi xếp vào chiếc tiểu sành. Những gã đồ tể khi ấy vẫn nhởn nhơ, thản nhiên ngồi bên mâm cơm. Chúng lại ăn phải những nọc độc từ bàn tay tội lỗi của những đồ tể khác.

 

 

 

Đồ tể 3

 

Một gã đồ tể sám hối trước khi chết. Hắn tự nguyện hiến đôi tay mình cho một bảo tàng, như một nhân chứng cho những lầm lỗi. Ước nguyện của hắn được thực hiện ngay trước khi khâm liệm. Đôi tay gã đồ tể nhanh chóng được ngâm dung dịch đặc biệt đựng trong chiếc lọ thủy tinh. Chiếc lọ phút chốc phát nổ. Dù đã thay nhiều lần nhưng những chiếc lọ khác cũng lại nứt vỡ. Cuối cùng các nhân viên bảo tàng đã ngâm đôi bàn tay tên đồ tể vào chiếc thùng kẽm vỏ dày có khóa. Đêm đêm nhân viên bảo vệ vẫn nhìn thấy đôi tay gã đồ tể bò ra từ khe hẹp nắp đậy chiếc thùng bằng tài nghệ biến hóa của loài động vật thân mềm. Cánh tay ấy cố tìm đến một bức tượng bán thân đặt trong gian giữa bảo tàng.

 

 

 

Đồ tể 4

 

Tên đồ tể có lúc xuất hiện trong hình dáng bông hoa. Mê dụ bạn bằng sắc màu và mùi hương quyến rũ. Hắn dẫn bạn vào một con hẻm, chỗ tối, hoặc nơi nào vắng vẻ. Nói rằng bạn phải lựa chọn cách chết. Dĩ nhiên bạn sẽ phản ứng quyết liệt, nhưng kết cục không thể khác. Hắn rút ra mấy cuốn cẩm nang để bạn lựa chọn. Đây là sách dạy bạn phải trơ lì trước mọi nỗi đau, tự tiêu diệt cảm xúc của mình cho đến khi tắt thở. Cách khác, bạn hãy hít hà hương thơm của bông hoa để suốt đời bạn mang căn bệnh thong manh, không thể nhận biết những giá trị khác biệt. Và đây là cuốn sách cuối cùng dậy bạn kỹ năng đánh lừa cảm giác. Ngày mai bạn sẽ mòn mỏi, khô cứng cả thể xác lẫn tâm hồn, nhưng bạn vẫn luôn tin mình đang hiến dâng cho những gì thiêng liêng, tốt đẹp.

 

 

 

Đồ tể 5

 

Hắn đến trong đêm, vặn to ngọn đèn, xông thẳng vào nơi tôi ở. Vội giật lấy cuốn sách trên tay tôi đang mở và túm tóc tôi lật ngược ra sau. Mặt tôi ngửa lên để hắn cúi sát nhìn cho rõ. Sau đó hắn nhìn kỹ bìa cuốn sách rồi chầm chậm buông tôi ra. Hình như có sự nhầm lẫn? Rõ ràng tên đồ tể đang muốn truy nã, bắt cóc một ai. Hắn nhìn tôi nghi hoặc hồi lâu rồi lẳng lặng bỏ đi. Đến khi hắn quáng quàng quay lại với ánh mắt dữ tợn cùng lưỡi dao sáng loáng thì tôi đã không còn ở đó. Đêm tối đã che chở tôi, giúp tôi nhìn rất rõ, quan sát mọi hành vi và sắc diện gã đồ tể nham hiểm nhường kia. Nhưng hắn lại không thể biết tôi đang ở đâu, dù khi ấy tôi rất gần hắn.

 

 

 

Đồ tể 6

 

Những gã đồ tể của tư tưởng bắt chúng ta đi đường thẳng không bao giờ được rẽ. Nhưng thế giới tự nhiên với bao nhiêu biển hồ, núi non, ghềnh thác. Không thể tồn tại một con đường thẳng tắp bất tận chạy trên mặt đất. Sự tiến hóa của con người nhiều khi nằm ở những khúc cua, những nền văn minh được khởi sinh thường ở ngã rẽ. Những tên đồ tể đã biết và phục sẵn ở đó. Chúng nhanh chóng thủ tiêu những ai chúng coi là mờ ám, lầm lạc. Tôi nhìn thấy những gã đồ tể cởi trần được đánh số trên con đường thẳng tắp. Chúng an tâm đứng đó bất động thay cho những cột mốc.

 

 

 

Đồ tể 7

 

Hắn đã thuộc về thế giới bên kia. Dấu tích duy nhất hắn nhô lên trên thế gian là bức ảnh bán thân khắc trên bia mộ. Khuôn mặt trực diện, cặp mắt nhân từ sau gọng kính, mái tóc chải lật. Chiếc áo vét chỉ để lộ hết hàng cúc thứ hai. Bàn tay vấy máu từ lâu đã chui sâu vào lòng đất. Người con út của hắn hiện còn giữ một trang bí mật trong bản di chúc, căn dặn đến đời thứ ba mới được mở ra. Đó là tiểu sử người nằm dưới mộ đã đến lúc hậu thế được tự do thêu dệt. Lúc ấy xã hội văn minh không còn đồ tể. Từ thế hệ thứ ba sẽ thay nhau truyền tụng công đức ông cụ. Lúc sinh thời ông cụ là người từ bi, đức độ, biết thương yêu tất cả chúng sinh.

 

 

 

Chương VI: ĐỐI THOẠI

 

Đối thoại 1

 

- Tôi bị thủ tiêu vào cuối năm 1941.

 

- Ở đâu?

 

- Ngay gốc cây bưởi này.

 

- Ai giết ông?

 

- Mật thám Pháp cùng chánh tổng.

 

- Lúc ấy ông mang theo gì?

 

- Lá cờ.

 

- Ông muốn trao cho ai lúc đó?

 

- Những người nghèo khổ, bị áp bức ở đây.

 

- Nó sẽ linh thiêng khi bay trong gió?

 

- Dẫn dắt nông dân, thợ thuyền và những người biết chữ.

 

- Mục tiêu của các ông khi đó là gì?

 

- Độc lập, tự do, hạnh phúc.

 

- Nói nôm na dễ hiểu hơn đi!

 

- Người dân không còn lầm than, đói nghèo, không còn sưu cao thuế nặng, không còn bị khinh rẻ, bị đánh đập, không còn bất công. Được sung sướng tự do.

 

- Giờ ông còn tin điều đó?

 

- Mãi tin.

 

- Tôi có thể thấy niềm tin đó không?

 

- Kìa đất thẫm nâu và cỏ đang xanh.

 

- Để tôi kéo một ngọn cỏ lại gần.

 

- Ngọn lửa diệp lục luôn sáng đấy. Có cách nào truyền tiếp ngọn lửa này tới những người đang đi lại kia không?

 

- Họ đã biết, được giáo dục từ nhỏ.

 

 

 

Đối thoại 2

 

- Tôi, hạ sỹ nhất, thuộc Sư đoàn 25 Tia Chớp Nhiệt Đới, Quân lực Việt Nam Cộng hòa, tử thương ngày 28/4/1975 tại căn cứ Đồng Dù[1].

 

- Tôi, trung sỹ, thuộc C5, Sư đoàn 320A, Quân đội Nhân dân Việt Nam, bị trúng đạn khi lái chiếc xe tăng T54 tiến vào mở cửa căn cứ.

 

- Lại gần đây, vũ khí chúng ta đã để lại trần gian.

 

- Hãy nhìn những người còn sống đang cùng nhau ăn cơm, đi cấy đi cày.

 

- Họ đã sống sót khi cùng chúng ta băng qua con đường máu.

 

- Gần 5 triệu người Việt cả hai phía đã chết, biết bao thương vong, chia lìa từ đầu cuộc chiến.

 

- Một nửa diện tích rừng bị phá hủy. Hàng vạn nạn nhân nhiễm chất độc da cam.

 

- Chúng ta mất đi cả những giá trị vô giá không thể nhìn thấy.

 

- Vậy có cần đi qua con đường máu này không?

 

- Vậy có cần đi qua?

 

- Vậy có cần?

 

- Vậy có.

 

- …

 

 

 

Đối thoại 3

 

- Tháng 2 năm 1979, tôi bị lùa sang đây, gục ngã ngay trên cầu Bắc Luân[2] này.

 

- Chúng tôi nhìn thấy viên chỉ huy của ông ra lệnh hất xác ông xuống sông Ka Long[3] để rộng đường cho quân Trung Quốc tiến sang đất Việt.

 

- Vong linh tôi lúc ấy cũng nhìn thấy đôi mắt tôi trợn lên nhìn tên chỉ huy.

 

- Dân quân Việt Nam đã vớt xác ông tại bãi Chắn Coóng Pha[4] và chôn cất.

 

- Ông còn căm thù Việt Nam?

 

- Trước khi sang đây tôi được tuyên truyền như vậy.

 

- Bằng sách vở, tài liệu, phim ảnh?

 

- Không, các chính ủy Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc đã phổ biến trực tiếp. Người lính chúng tôi thường ít được đọc sách.

 

- Thời nào chúng tôi cũng phải lấy máu xương xây chiến lũy ngăn chặn các ông.

 

- Khi chết đi tôi mới tỉnh táo hơn.

 

- Các ông là kẻ thù nham hiểm và thâm độc suốt bốn ngàn năm lịch sử của chúng tôi.

 

- Các vương triều chúng tôi ăn thịt người như vậy.

 

- Khi các ông hùng cường thường đi gieo tai họa cho người khác.

 

- Ông có phải đảng viên cộng sản không?

 

- Không cần hỏi thế. Các ông chỉ tôn sùng quyền lợi dân tộc hẹp hòi.

 

- …

 

 

 

Đối thoại 4

 

- Không thể có một mô hình cho mọi xã hội.

 

- Mỗi thời đại một lý tưởng.

 

- Chúng ta đang ở điểm cực tiểu của hình Sin.

 

- Không, đã bắt đầu một chu kỳ khác.

 

- Cần định nghĩa khác về độc lập, tự do, hạnh phúc?

 

- Dòng chảy cuộc sống đang lý giải.

 

- Bạn có thể nói rõ hơn về tự do không?

 

- Là bản năng sống còn của con người luôn trỗi dậy.

 

- Con người luôn có ý thức chống lại sự nô dịch của kẻ khác.

 

- Vậy tự do chính là cội nguồn sinh ra ý thức nhân quyền và thể chế dân chủ?

 

- Đúng. Hình như nó phụ thuộc vào sự cởi mở của thể chế?

 

- Không phải, chính sự khao khát tự do của mỗi con người sinh ra nhu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền.

 

- Vậy thế nào là độc lập và hạnh phúc?

 

- Là hướng mở của tự do. Là chuỗi quan hệ mang tính hệ quả.

 

- Độc lập là cái giá phải trả đắt nhất?

 

- Chúng ta đã phải hy sinh mấy thế hệ để có được khái niệm này.

 

- Hình như nó lại lung lay khi toàn cầu hóa.

 

- Cần thêm một lần đổi mới khái niệm.

 

- Bạn có thấy mình được tự do?

 

- Không có tự do ngay cả quyền kêu đau.

 

 

 

Đối thoại 5

 

- Tôi là một giọt nước.

 

- Chúng ta hòa vào nhau thành giọt nước lớn.

 

- Không. Chúng ta hòa thuận bên nhau và luôn tách rời.

 

- Vậy trí tuệ và tâm hồn chúng ta có biên giới?

 

- Xã hội văn minh là tổng hòa những con người có cái tôi khác nhau và tâm hồn khác biệt.

 

- Đó phải chăng là nền tảng của nhân quyền?

 

- Mỗi giọt nước đều có quyền cất tiếng.

 

- Đều được bình đẳng, tự do.

 

- Tôi tồn tại bằng hồng ân thiên chúa.

 

- Tôi được soi sáng bằng màu nhiệm của Đức Phật.

 

- Người khác hầu đồng trước cửa Mẫu linh thiêng.

 

- Tôi trân trọng mọi sự lựa chọn!

 

 

 

Chương VII: MÔ HÌNH

 

Mô hình 1

 

Những năm sáu mươi thế kỷ trước, nhiều gia đình người Việt ở miền Bắc được phát miễn phí những cuốn họa báo Trung Quốc. Đến giờ tôi vẫn nhớ hình ảnh những công nông binh trong đó mặt mũi hồng hào. Họ luôn cầm liềm hái, cầm vũ khí và trước tác của Mao Chủ tịch. Anh em chúng tôi chia nhau cắt những hình người trong cuốn họa báo dán lên vách liếp. Em tôi còn dán lên cửa ra vào trong những ngày cuối năm.

 

Hồi ấy tôi thường theo bố mẹ ra đồng sau tiếng kẻng của hợp tác xã. Chúng tôi đi làm để lấy công ghi vào sổ điểm. Thi thoảng lại có hội thi, thi cày bừa, thi cấy lúa, thi đổ phân, thi gặt hái… Hội thi nào cũng có cờ, trống phách và biểu ngữ. Một nhóm người đứng trên bờ theo dõi, động viên, cổ vũ rất to. Bác chủ nhiệm hợp tác xã khi ấy hao hao giống một người trong trang họa báo.

 

 

 

Mô hình 2

 

Năm cuối cùng ở đại học tôi bị đánh trượt môn Chính trị, bài thi về tinh thần làm chủ tập thể. Tôi đã mang theo nhiều tài liệu để quay cóp, ghi những ý chính vào bàn tay và gan bàn chân, trao đổi với cả bàn trước bàn sau mà vẫn trượt. Năm sau tôi vô tình gặp lại thầy giáo dạy môn đó trong quán beer hơi. Thầy thú nhận bây giờ mình cũng không còn nhớ nội dung bài giảng. Thầy kể dạo ấy trước giờ lên lớp, ông thường dành nhiều thời gian để học thuộc từng trang giáo án. Hôm sau thầy lại quên ngay. Khi không còn khả năng học thuộc lòng những trang giáo án, thầy đành chấp nhận về hưu. Thầy trò tôi hôm đó uống say, lúc ra đường cùng đi thẳng vào chiếc cột điện ở góc phố.

 

 

 

Mô hình 3

 

Để giữ trật tự, an toàn xã hội, chúng tôi được phân công người này theo dõi người kia. Tất nhiên tôi không thể biết ai đang theo dõi mình. Tôi có trách nhiệm theo dõi một người hàng xóm. Buổi sáng ông ấy thường đi xe máy đến chỗ làm, đến chiều thì ngược lại. Tôi đã bám theo ông ta và ghi chép từng cử động nhỏ. Nhưng điên tiết là lúc ông ấy đóng cửa đi ngủ. Không biết ông đã trao đổi với người nhà ra sao và thực hiện những cử động gì trong bóng tối? Đến khi họp tổ dân phố, tôi đã tự giác đứng lên kiểm điểm thành khẩn, tự nhận mình sai, thiếu sắc bén, duy ý chí. Để giữ nguyên tắc bí mật cho hoạt động lâu dài, tôi không nói tên đối tượng được phân công theo dõi và công việc cụ thể, chỉ chọn phát ngôn những tính từ hào sảng chung chung.

 

 

 

Mô hình 4

 

Tôi được mời vào tổ tư vấn quy hoạch khu phố. Tài liệu tham khảo duy nhất là một tấm ảnh đen trắng cỡ 6x12cm. Chúng tôi thay nhau nghiên cứu rồi tự phác thảo mô hình. Tôi xoay dọc xoay ngang tấm ảnh mà vẫn chưa tìm được chi tiết nào phù hợp. Tổ tư vấn sau đó đã họp nhiều lần nhưng vẫn không tìm ra phương án tối ưu. Dự án ấy rồi mọi người cũng quên dần. Mấy năm sau trong khu phố tôi không còn ai nhắc đến tổ tư vấn nữa.

 

 

 

Mô hình 5

 

Đêm qua tôi mơ thấy ngôi nhà khang trang, thoáng mát tọa lạc bên bờ nước. Không gian trong lành không bị ô nhiễm. Nước uống và thực phẩm đảm bảo vệ sinh. Tôi đã cùng người thân đi vào trong nhà. Thật lạ lùng, phía sau nhà lại thông với nhiều con đường. Chúng tôi chọn một lối đi bất kỳ, càng vào sâu càng mờ mịt. Có lúc chúng tôi va vào nhau, vấp phải đồ đạc của ai đó kê lộn xộn ra tận lề đường. Đi vào tận cùng con đường tối ấy tôi đã nhận ra chiếc giường vừa đưa tôi chu du vào giấc mộng. Hóa ra nơi khang trang kia là ngôi nhà hình mẫu. Chúng nằm ngay lối ra của những con đường.

 

 

 

Mô hình 6

 

Quầng sáng trong giấc mơ mờ ảo phía xa, muốn đến đó phải vượt qua một chiếc cổng lửa. Nhiều người đã lao vào thử sức, nhưng không ai có thể vượt qua. Riêng tôi quyết tâm đến đó. Trước khi lao qua tôi đã xác định tư tưởng, luyện rèn ý chí. Cuối cùng tôi cũng đã vượt qua được chiếc vòng lửa kia. Nhưng thân thể tôi bị cháy thui, râu tóc không còn. Phía sau quầng sáng ấy hóa ra chỉ là một bãi đất hoang. Những con chuột từng bị thui, may mắn sống sót chạy ra mừng rỡ đón tôi. Từ đấy tôi làm vua trong vương quốc chuột.

 

 

 

Mô hình 7

 

Một công trình khoa học giả tưởng. Các nhà khoa học có thể lai nhiều giống quả trên cùng một thân cây. Nhiều quả ngọt nằm chung trong một trái lớn, được ngăn cách bằng một lớp màng. Mọi người đã đưa về trung tâm khoa học này nhiều giống cây trồng ưa thích, từ cam quýt, nhãn, chanh đào, mơ, nhót, thị, quất hồng bì miền Bắc, đến mận, xoài, chôm chôm, mít, bưởi, dâu, sầu riêng, vú sữa phương Nam. Nhưng đến khi trái chín thì lớp vỏ bên ngoài chỉ hiện lên một màu hồng rực. Vẫn chưa ai nghĩ ra cách thay đổi từng phần lớp vỏ cho phù hợp với chủng loại bên trong.

 

 

 

Mô hình 8

 

Phương án ngôi nhà hình tổ chim treo trên cây. Xung quanh được bện bằng dây thép gai, lắp đặt các thiết bị trinh sát điện tử, rađa, máy cảm ứng âm thanh, cảm ứng địa chấn... Ngôi nhà giống một căn cứ quân sự hiện đại bậc nhất hiện thời, lại giống cả hang ổ loài khủng long xa xưa đã tuyệt chủng. Theo lý thuyết, ngôi nhà là thiên đường trên trái đất, nơi bất khả xâm phạm, vĩnh viễn không có kẻ thù. Theo thiết kế, chiếc tổ chim khổng lồ kia phải đặt trên cây. Ngay từ hôm nay, mọi người sẽ tích cực trồng cây, hăng say chăm bón cho cả những mầm xanh bé tí.

 

 

 

Chương VIII: GIẤC MƠ

 

Mọi người vội vã nép vào bóng tối quan sát dòng sông đỏ tươi chảy về chậm chạp hiền hòa. Trống ngực họ đập dồn, lo âu, khấp khởi. Những câu hỏi hoài nghi nhanh chóng lan đi trong đêm như mật lệnh chuẩn bị cho trận đánh lớn. Phải chăng đây là cuộc tắm máu báo thù? Đời sống chúng ta chắc sẽ bị nhấn chìm trong biển đỏ?

 

Máu điềm nhiên từng bước khoan dung, bình an tựa hơi thở của bé thơ đang ngủ. Máu chạm vào khoảng không, vào địa danh lịch sử, như con trăn khổng lồ nhẹ nhàng trườn qua phiến đá. Tựa trái bóng tròn lăn trên sân cỏ. Hạt mưa gọi nhau tụ lại chảy vào đất trũng.

 

Viên phấn vừa mới đặt bên tấm bảng. Máu đã đến khai mở nhãn quan, đánh thức vùng não suy tư mẫn tiệp, để mỗi người tự mình nhận biết, tự tay cầm lấy viên phấn viết lại từng nét chữ. Tập đọc một câu giản đơn cho tròn vành rõ chữ. Biết viết hoa tên Tổ quốc, tên mình.

 

Máu tìm về mùa màng khai hoa kết nhụy. Lúa trĩu bông. Khoai to củ. Ngô mẩy hạt. Gia súc, gia cầm lông mượt. Cá nhảy lao xao sông suối, ao hồ. Máu đưa những ngón tay gieo từng cây mạ, tra lại hạt ngô trên đất mỡ mầu.

 

Máu dịu dàng chảy qua thềm rêu, lay động từng thân cỏ dại. Làm mặt đất rùng mình, tựa những con lươn, con trạch bị sát muối trước khi làm thịt. Máu bình thản lan đi, mang quyền uy và linh thiêng của những giấc mơ. Những trung đội, tiểu đội từng bị pháo cối, hỏa tiễn vùi lấp. Giờ các anh đang đội đất đứng dậy như binh chủng đặc biệt hóa trang. Các anh vẫn đi theo hàng ngũ về làng, tìm về từng căn nhà cũ. Diệu kỳ thay người thân yêu cùng hàng xóm của các anh không thiếu một ai. Mâm cơm dọn ra đón các anh không phải những đồ tế lễ trong ngày cúng giỗ, mà thức ăn đạm bạc quê nhà, có canh cua rau đay và đĩa cà pháo.

 

Dòng máu đổ dồn diệp lục vào những tán cây, đu giật, rũ sạch. Mọi trạng thái bắt đầu đảo lộn, những cơn đồng thiếp tự vỗ vào mặt mình tỉnh lại, mọi thói quen trơ lỳ bỗng chốc được say mê. Tiếng con chim lạ cất lên báo hiệu chuyển động lạ kỳ trong đất. Con giun cố đào thêm tầng nữa cho lòng đất xốp. Con ếch cốm tìm thấy ánh trăng cất tiếng gọi mẹ dịu dàng. Con nhạn biển rủ bạn tình vượt qua đại dương.

 

Những trái non từng bị hái lượm giờ đây được tái hiện trong vòm cây chờ ngày thơm ngọt. Những bông hoa trái chín từng bị sâu đục, chim khoét đang rùng mình vì được tái sinh. Những thân cây từng bị cưa ngang đã tự nhiên nối lại. Nhựa cây cuộn chảy xuyên qua những thân gỗ mục, dâng tỏa trong không gian mùi lá mới và rễ cây quen thuộc cay nồng. Mỗi thân cây được tôn trọng, bảo vệ như một sinh thể. Mỗi con người được hưởng tự do, nhân quyền, danh dự. Cây lá và con người vì nhau quấn quýt tốt tươi.

 

Lũ chim chóc, muông thú còn sống sót dìu nhau về nhận máu, như nhận họ hàng thân thuộc sau cơn tao loạn, chia lìa. Chúng mang theo những khấu đuôi, chiếc mỏ, cặp sừng, răng nanh, móng vuốt của đồng loại từng bị săn bắt, từng bị giết hại đặt bên lối đi của những dòng sông, rồi quỳ mọp phủ phục đợi chờ. Máu đã đến hân hoan tái sinh từng lớp lông mao, lông vũ. Làm ấm nóng từng tế bào, tuyến mồ hôi, những lớp biểu bì.  

 

Máu buông tay cho muông thú tự do chạy về nơi hoang dã, cho chim chóc vỗ cánh lên trời rộng. Thả vào đại dương những con giống thủy sản, rong rêu, thực vật phù du. Cho cả lũ gia cầm thi nhau đẻ trứng, tìm mồi, bơi lội phởn phơ.

 

Mọi người và tôi bắt đầu thở mạnh, không còn sợ hãi. Chúng tôi bỗng chốc có cùng nhóm máu, cùng nằm yên cho dòng sông đỏ tươi ấm nóng đi qua. Vẫn là tôi nhưng đêm nay đã khác. Độc lập, tự do như côn trùng, muông thú. Hạnh phúc như cá bơi trong biển hồ và chim chóc trên không.

 

 

 

Chương IX: KẾT NỐI

 

Nước bắt đầu chảy vào miệng mỗi người mang theo hồn vía tổ tiên, linh khí đất đai. Mỗi cá thể hợp lưu dòng chảy, sắc màu tương phản hòa vào thủy triều dâng lên ứ nghẹn phù sa.

 

Dòng chảy mới tái sinh những mùa giao phối, đẻ trứng và cấy ghép. Máu hồng nuôi dưỡng bào thai, ấp ủ mầm hạt. Cho cây cối đơm hoa, nảy lộc cùng muôn loài động vật sinh sôi.

 

Tâm linh và cơ điện vi mô. Kinh mạch và kiến trúc phần mềm. Những dữ liệu cấu trúc và phi cấu trúc tâm linh, vật chất. Những mặt người, muông thú, cỏ cây được liên thông suốt chiều dài lịch đại và khoảng không đồng đại.

 

Những vong linh dữ liệu chờ được giải nén, giục giã người đương thời không nên chậm trễ, loay hoay một chỗ.

 

Các nhân vật hiện trên cửa sổ giao diện trỗi dậy tái sinh, chọn lại những giá trị khác. Con đường khác. Triết thuyết khác. Lối rẽ khác. Thần tượng khác. Mô hình khác. Độc lập khác. Tự do khác. Hạnh phúc khác. Ý chí khác. Cảm xúc khác.

 

Bông cỏ may im lặng đã lâu, nay bỗng nhiên xuất hiện ở góc trái màn hình. Nó cất tiếng ngân dài giống tín hiệu cảnh báo máy tính đã bị nhiễm virus: Chúng ta đã qua một thời tái chế! Tín hiệu ấy không làm mọi người tức giận hay choáng váng, bởi giờ đây ai cũng biết mình không phải vật liệu cơ bản, nguyên liệu thô.

 

Bông cỏ may vô danh đã tạo được hiệu ứng domino, đẩy hàng loạt quân cờ sụp đổ. Một nhân vật không rõ mặt vừa đứng lên tự nhận mình là con dao cùn. Rồi đến nhân vật thứ hai, thứ ba, và tiếp nữa. Như những tiếng xưng danh trong hàng quân bất tận lan đi. Mọi người lần lượt tự thú từng là giẻ lau, chổi cùn, hót rác, quyển sách long gáy, chiếc ghế gãy một chân, bàn là chập điện. Tự nhận mình là tấm chăn đã rách, đôi giày há mõm, bộ quần áo lỗi thời, chiếc hộp nhựa lâu năm dính đầy bụi bẩn. Giờ tất cả đang tự giác đến nơi tập kết để được phân loại, bị tiêu hủy, hoặc đợi tái sinh. 

 

Mỗi file lưu trữ lần lượt hiện lên như nấm mộ. Có ngôi mộ được xây cất, tô vẽ cầu kỳ và cả những nấm mộ bỏ hoang. Màn hình rộn ràng làm nên một ngày Thanh minh với hương khói cùng ngổn ngang lễ vật. Bác chủ nhiệm hợp tác xã thuở nào vừa tái hiện, ngỡ ngàng kết nối với nhà tiên tri, tổ tư vấn, diễn viên bôi mặt trắng... Thầy giáo dậy môn chính trị gặp những người lính từ hai chiến tuyến. Phòng biệt giam vừa được thay khóa canh giữ những tử tù.

 

Miếng thịt sống cũng biết được thông tin từ ngôi nhà tổ chim, vương quốc chuột, chiếc giường hẹp. Miếng thịt cũng hân hoan nhìn lại cái lỗ ẩm mốc cuối chân tường. Con tò vò trong ấy vừa bất chợt hiện trên các giao diện màn hình, mở cánh cửa vào kho trí nhớ, có thể đọc được nhiều tài liệu quý hiếm chưa được giải mã. Con tò vò bây giờ là đầu mối, tử huyệt, là chìa khóa vạn năng.

 

Những vong linh nhọ nhem vừa khó nhọc chui qua ống khói đài hóa thân hoàn vũ, lò sát sinh, những nhà máy xử lý rác thải. Họ mang theo cả lý tưởng dở dang, mơ ước dở dang. Gặp cơn mưa đầu mùa đổ xuống. Những vong linh lao xao hòa vào từng giọt nước trong lành tưới lên đất mẹ. Thả hy vọng vào giấc mơ người sống/ Rửa mặt cỏ cây/ Thau rửa không gian.

 

Những cây rau răm, thài lài, dương xỉ bên bờ giậu cùng lũ đòng đong, cung quăng trong ao tù bỗng nhiên phát sáng. Chúng khao khát sống tự do và được bảo toàn danh dự. Được kết nối với những đại thụ và mãnh thú để có được tầm nhìn xa, tinh thần dũng mãnh, và lòng can đảm.

 

Chúng học được cách tự lột xác kiêu hãnh đớn đau của con đại bàng. Khi không thể bay cao bay xa, con đại bàng tự đập mỏ mình vào mỏm đá cho đến khi đứt gãy để tái sinh móng vuốt. Dám nhìn thẳng vào mặt trời không chớp mắt, không sợ bị đốt mù.

 

Đại bàng bay lên đỉnh núi chờ bão tới. Những trận cuồng phong hung dữ nâng nó lên đỉnh bão. Bộ móng vuốt sắc nhọn của nó quặp vào lưng bão thành biểu tượng kiêu hãnh, linh thiêng.

 

Hải Phòng – Hà Nội, 25/8/2018

M.V.P

 

 

 

TIỂU SỬ NHÀ VĂN, DỊCH GIẢ ARMINE PALAVUNI

 

Vagramyan Armine Martynovna sinh ngày 26/04/1966, tại Yerevan, Cộng hòa Armenia. Chị là nhà thơ, nhà văn, dịch giả. Bút danh văn học: Armine Palavuni. Từ 1973-1983 chị học tại trường trung học phổ thông Noyemberyan N2. Từ 1983 - 1988 học tại Học viện Ngoại ngữ Yerevan. V.Ya. Bryusova. Tại đây chị viết văn, là giáo viên dạy tiếng Nga và văn học. 1996 - 1999 chị học tại Đại học Khoa học Nhân văn Quốc gia Matxcova. Luật sư - Cử nhân Luật Quốc tế. 1987-2020 chị làm việc tại trường với tư cách là phó giám đốc phụ trách bộ phận giáo dục, sau đó phụ trách bộ phận giáo dục. Chị dạy tiếng Nga và văn học, luật dân sự, nhà nước và pháp luật. 2016 chị nhận Danh hiệu và Giấy chứng nhận giáo viên dạy tiếng Nga xuất sắc nhất năm 2016 từ Đại sứ quán Liên bang Nga tại Armenia. 2013 chị nhận Thư cảm ơn của Tổng thống Cộng hòa Armenia về những thành tích trong lĩnh vực sư phạm. 2013, 2021 nhận Chứng chỉ Hiệu trưởng nhà trường của Bộ Giáo dục và Khoa học Cộng hòa Armenia. Từ năm 1988 đến nay, chị tham gia vào công việc dịch thuật và sáng tạo. Armine là thông dịch viên trong bộ máy hành chính của Cộng hòa Armenia.